บทความเผยแพร่ความรู้สู่ประชาชน

อาจารย์ ดร. ภก.อนันต์ชัย อัศวเมฆิน
ภาควิชาเภสัชวิทยา มหาวิทยาลัยมหิดล

ยาคุมกำเนิดสูตร 24+4 คืออะไร ?

ยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมรุ่นใหม่ที่ประกอบด้วยตัวยาสำคัญ คือ ฮอร์โมนกลุ่ม estrogen และ progestin ประกอบอยู่ในยาเม็ดเดียวกันจำนวน 24 เม็ด ร่วมกับยาเม็ดที่ไม่มีฮอร์โมนอีก 4 เม็ด ที่เรียกว่าแบบ 24+4 หรือ 24/4 ปัจจุบัน ยาคุมกำเนิดสูตร 24+4 ที่มีใช้ในประเทศไทย จะใช้ฮอร์โมนกลุ่ม progestin คือ  drospirenone (ดรอสไพรีโนน) หรือ gestodene (เจสโตดีน) ร่วมกับ ethinyl estradiol ที่เป็นฮอร์โมนกลุ่ม estrogen ยาคุมรูปแบบนี้จะมีปริมาณฮอร์โมนที่ต่ำมาก อีกทั้งมีช่วงปลอดฮอร์โมนระยะสั้นเพียงแค่ 4 วัน ทำให้ความแตกต่างของระดับฮอร์โมนในช่วงที่รับประทาน "เม็ดยาฮอร์โมน" และ "เม็ดยาหลอก" ไม่แปรปรวนมาก ส่งผลช่วยลดกลุ่มอาการก่อนมีประจำเดือน (premenstrual syndrome; PMS) เช่น อารมณ์เปรปรวน หงุดหงิด ซึมเศร้า เครียดปวดศีรษะ ปวดประจำเดือน หรือเจ็บคัดตึงเต้านม และลดปัญหาประจำเดือนมามากผิดปกติ

ยาคุมกำเนิดสูตร 24+4 แตกต่างและดีกว่าสูตรเดิมอย่างไร ?

ยาคุมกำเนิดสูตร 24+4 เป็นการพัฒนาสูตรยาเม็ดคุมกำเนิดจากสูตร 21+7 (มียาเม็ดฮอร์โมน 21 เม็ด และยาหลอก 7 เม็ด) เพื่อประโยชน์ต่อสุขภาพ โดยลดปริมาณฮอร์โมน estrogen จากเดิมสูตร 21+7 ซึ่งมี 35 ไมโครกรัม เป็น 20 ไมโครกรัม นอกจากนี้ก็มีการพัฒนาฮอร์โมน progestogen ตัวใหม่ ที่ช่วยลดผลข้างเคียงของฮอร์โมน progestogen และมีประโยชน์ต่อสุขภาพนอกเหนือจากการคุมกำเนิด ได้แก่ ลดการเกิดมะเร็งเยื่อบุโพรงมดลูก ช่วยให้ประจำเดือนมาสม่ำเสมอ การลดการเกิดสิว หน้ามัน ขนดก ลดอัตราความเสี่ยงของมะเร็งรังไข่ รวมไปถึงภาวะอักเสบในอุ้งเชิงกราน การรักษากลุ่มอาการ polycystic ovarian syndrome รวมทั้งการลดกลุ่มอาการก่อนมีประจำเดือน  ดังนั้น องค์การอาหารและยาแห่งประเทศสหรัฐอเมริกจึงได้อนุญาตให้ใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดตัวใหม่นี้ ในการรักษากลุ่มอาการก่อนมีประจำเดือนที่มีอาการทางร่างกายและอาการทางด้านอารมณ์ เช่น ซึมเศร้า ที่เรียกว่า premenstrual dysphoric disorder (PMDD) รวมถึงการใช้ในการรักษาสิว

ข้อได้เปรียบของยาคุมกำเนิดสูตร 24+4

1. ความสะดวกสบาย: ยาคุมกำหนดเวลา 24+4 ช่วยให้ผู้หญิงไม่ต้องสับสนกับวันที่จะหยุดหรือเริ่มทานยา นอกจากนี้ยังช่วยลดความเครียดในการจำวันที่และเวลาที่จะทานยาคุมประจำวัน 
2. มีประสิทธิภาพสูง: ยาคุมประเภทนี้มีประสิทธิภาพในการป้องกันการตั้งครรภ์ โดยสามารถกดการทำงานของรังไข่ได้ดีกว่ายาคุมแบบ 21+7
3. ลดอาการข้างเคียง: ลดจำนวนวันที่มีประจำเดือน รวมถึงลดกลุ่มอาการก่อนมีประจำเดือน

ยาคุมกำเนิดสูตร 24+4 ที่มีในประเทศไทยในปัจจุบัน

ยาคุมกำเนิดสูตร 24+4 ประโยชน์ที่มากกว่าการคุมกำเนิด ?

1. ลดอาการข้างเคียงไม่พึงประสงค์จากฮอร์โมน 

ยาเม็ดคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมที่มีฮอร์โมน Estrogen ต่ำที่สุด จึงช่วย ลดความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับฮอร์โมน ได้แก่ อาการคลื่นไส้ อาเจียน เวียนศีรษะ บวมน้ำ น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น อาการคัดตึงเต้านม การเกิดฝ้า ความเสี่ยงต่อการเกิด โรคหลอดเลือดอุดตัน และโรคหัวใจ

2.ลดอาการก่อนมีประจำเดือน (premenstrual syndrome: PMS) และอาการผิดปกติทางอารมณ์อย่างรุนแรง (premenstrual dysphoric disorder: PMDD)

ด้วยการพัฒนาสูตรของยาเม็ดคุมกำเนิดแบบ 24+4 ที่ช่วยแก้ปัญหาความผันผวน ไม่คงที่ของฮอร์โมนได้เป็นอย่างดี เนื่องจากยาเม็ดคุมกำเนิดแบบ 21+7 มีช่วง วันที่ไม่ได้รับฮอร์โมนยาวถึง 7 วัน ทำให้ระดับฮอร์โมนมีความแปรปรวนแตกต่าง กันอย่างมากในช่วงที่ได้รับฮอร์โมนและช่วงที่ไม่ได้รับฮอร์โมน อาจทำให้เกิด กลุ่มอาการก่อนมีประจำเดือน (PMS) เช่น หงุดหงิด โมโหง่าย ปวดศีรษะ ครียด ซึมเศร้า ปวดตึงเต้านม ตัวบวม และ น้ำหนักตัวเพิ่มวมน้ำ น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น 

3.ลดปัญหาเลือดประจำเดือนออกมากกว่าปกติ และ ลดภาวะซีดจากการเสียเลือด

เมื่อผู้หญิงมีประจำเดือนมามากและมาจำนวนหลาวัน อาจทำให้เกิด เหนื่อยง่าย อ่อนเพลีย วูบหมดสติ การเสียเลือดอย่างฉับพลันนี้เป็น 1 ในสาเหตุของการเกิดภาวะซีดหรือโลหิตจาง การใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดแบบ 24+4 ชนิดฮอร์โมนต่ำมาก (uItra-low-dose) EE 15 ไมโครกรัม ที่มีประสิทธิภาพในการรักษาอาการที่เกี่ยวเนื่องกับการมีประจำเดือน จึงเป็นประโยชน์ในผู้ที่มีปัญหาประจำเดือนมามากกว่าปกติ รวมทั้งอาการปวด ประจำเดือนรุนแรง หรือมีภาวะซีดร่วมกับการมีประจำเดือนด้วย

ใครเหมาะสำหรับยาคุมกำเนิดสูตร 24+4

1. เหมาะสำหรับผู้หญิงผู้มีผลข้างเคียงจากเอสโตรเจน ซึ่งจะมีอาการวิงเวียนศีรษะคล้ายจะวูบ คลื่นไส้อาเจียน คัดเต้านม ตัวบวมน้ำ รวมถึงผู้หญิงที่มีประจำเดือนมามากกว่าปกติ เนื่องจากมีปริมาณของฮอร์โมนเอสโตรเจนต่ำ 
2. เหมาะสำหรับผู้หญิงที่มีฮอร์โมนเพศชายสูง ซึ่งจะมีสิว หน้ามัน ขนดก 
3. เหมาะสำหรับผู้หญิงที่มีอารมณ์แปรปรวนและมีความเปลี่ยนแปลงทางร่างกายก่อนมีประจำเดือน
4. เหมาะสำหรับผู้หญิงที่กลัวน้ำหนักขึ้นและไม่ต้องการรักษาสิวที่รุนแรง เนื่องจากยาคุมที่มีส่วนประกอบของ drospirenone 

วิธีกินยาคุมกำเนิดสูตร 24+4

• เริ่มกินวันที่ 1-5 ของรอบประจำเดือน
• กินวันละ 1 เม็ด เวลาใกล้เคียงกันในแต่ละวันเพื่อให้ระดับฮอร์โมนคงที่ และหยุดกิน 4 วันหลังเม็ดสุดท้าย สำหรับแผง 24 เม็ด
• หากเพิ่งผ่านการแท้งหรือคลอดบุตร อาจรอให้มีรอบประจำเดือนมาก่อน โดยงดเพศสัมพันธ์หรือใช้ถุงยางอนามัย ก่อนเริ่มกินยา
  • หากแท้งบุตรที่อายุครรภ์น้อยกว่า 12 สัปดาห์ สามารถเริ่มยาทันทีหลัง
  • หากคลอดปกติหรือแท้งที่อายุครรภ์มากกว่า 12 สัปดาห์ สามารถเริ่มกิน 2-3 สัปดาห์ หลังแท้ง/คลอด
  • กรณีหลังคลอดบุตรที่ให้นมแม่อย่างเดียว (exclusive breast feeding) อาจเริ่มกินยาที่ 3 เดือนหลังคลอดได้
• หากลืมกินยา (เม็ดที่ฮอร์โมน)
  • 1 วัน ให้กินยาเพิ่มอีก 1 เม็ดในวันถัดไป
  • 2 วัน ติดกัน ในช่วงเม็ดที่ 1-14 ให้กินยา วันละ 2 เม็ด ใน 2 วันถัดไป
  • 2 วัน ติดกัน ช่วงหลังเม็ดที่ 14 ให้เริ่มยาแผงใหม่ทันที และ ใช้ถุงยางอนามัยร่วมด้วย 7 วัน
  • 3 วันติดกัน ช่วงหลังเม็ดที่ 14 ให้เริ่มยาแผงใหม่ทันที และ ใช้ถุงยางอนามัยร่วมด้วย 7 วัน

ข้อห้ามโดยเด็ดขาด (absolute contraindications) ในการใช้ยาคุมกำเนิดสูตร 24+4

• ผู้ที่มีโรค/เคยเป็นโรค/ประวัติเสี่ยง (รวมถึงประวัติญาติพี่น้องสายตรง) ของภาวะหลอดเลือดดำอักเสบ โรคลิ่มเลือดอุดตัน โรคหลอดเลือดสมอง โคหลอดเลือดหัวใจ 
• การทำงานของตับผิดปกติ (ต้องรักษาให้ normal liver function ก่อน จึงจะใช้ยาคุมกำเนิดชนิดฮอร์โมนรวมได้)
• มะเร็ง (หรือสงสัย) มะเร็งเต้านม
• เลือดออกจากทางช่องคลอดที่ยังไม่ทราบสาเหตุ
• ตั้งครรภ์หรือสงสัยว่าจะตั้งครรภ์
• ผู้ที่สูบบุหรี่และมีอายุตั้งแต่ 35 ปี ขึ้นไป
• ไขมันในเลือดสูงมาก ยังควบคุมไม่ได้ (Severe hypercholesterolemia or hypertriglyceridemia > 750 mg/dL)
• ความดันโลหิตสูงที่ยังควบคุมไม่ได้

จะเห็นได้ว่าการใช้ยาคุมกำเนิดอย่างถูกวิธีสามารถช่วยป้องกันการตั้งครรภ์ได้ อย่างไรก็ตาม ยาคุมกำเนิดไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ เช่น ซิฟิลิส หรือ HIV/AIDS การใช้วิธีการป้องกันเชิงรุก เช่น การใช้ถุงยางอนามัยร่วมด้วยขณะมีเพศสัมพันธ์จะช่วยป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้ดีขึ้น

แหล่งอ้างอิง/ที่มา

1. Koltun W, Lucky AW, Thiboutot D, et al. Efficacy and safety of 3 mg drospirenone/20 mcg ethinylestradiol oral contraceptive administered in 24/4 regimen in the treatment of acne vulgaris: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Contraception. 2008;77(4):249–256.
2. Bachmann G, Kopacz S. Drospirenone/ethinyl estradiol 3 mg/20 mug (24/4 day regimen): hormonal contraceptive choices - use of a fourth-generation progestin. Patient Prefer Adherence. 2009 Nov 3;3:259-64. doi: 10.2147/ppa.s3901.
3. Drugs.com. Exeltis USA, Inc. Announces the Approval of Slynd (drospirenone), the First and Only Progestin-Only Pill Providing Pregnancy Prevention with a 24/4 Dosing Regimen and 24-hour Missed Pill Window.2019. [online]
4. Anttila L, Neunteufel W, Petraglia F, Marr J, Kunz M. Cycle control and bleeding pattern of a 24/4 regimen of drospirenone 3 mg/ethinylestradiol 20 µg compared with a 21/7 regimen of desogestrel 150 µg/ethinylestradiol 20 µg: a pooled analysis. Clin Drug Investig. 2011;31(8):519-525. doi: 10.2165/11590260-000000000-00000.
5. เภสัชกรกิติยศ ยศสมบัติ และเภส้ชกรหญิงนฤมล อังเศกวิไล. (2559) ประสิทธิภาพและความปลอดภัยของยาเม็ดคุมกำเนิดของฮอร์โมนรวมแบบ extended-cycle (24/4) regimen 
6. โรงพยาบาลศิริราช ปียมหาราซกรุณย์. (2562), ภาวะโลหิตจาง อย่าวางใจ (Aneria), สืบค้นเมื่อ 27 เมษายน 2566, อ้างอิงจากเวปไซต์ https://www.siphhospital.com/th/news/article/share/936/Anemnia