ลำไส้แปรปรวน (IBS) ปัญหากวนใจใกล้ตัว

โดย นศภ.นศภ.วรธิรา ตรีสุคนธวงศ์ ภายใต้คำแนะนำของ อาจารย์ ดร.ภญ.กชรัตน์ ชีวพฤกษ์ เผยแพร่ตั้งแต่ 4 ธันวาคม พ.ศ.2568 -- 392 views

โรคลำไส้แปรปรวนคืออะไร?

โรคลำไส้แปรปรวน หรือ irritable bowel syndrome (IBS) เป็นหนึ่งในกลุ่มโรคที่เกิดจากการทำงานผิดปกติของทางเดินอาหารซึ่งไม่เกี่ยวข้องกับความผิดปกติทางกายภาพ อัตราการพบโรคอยู่ที่ 11.2% โดยพบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย และพบได้บ่อยในคนอายุน้อยกว่า 50 ปี⁽¹⁾ ลักษณะเด่นของโรคนี้ คือ อาการปวดท้องเป็น ๆ หาย ๆ ร่วมกับการขับถ่ายที่ผิดปกติ เช่น ท้องผูก ท้องเสีย หรือท้องผูกสลับท้องเสีย และมักมีอาการท้องอืดหรือแน่นท้องร่วมด้วย โดยแพทย์จะวินิจฉัยเมื่อเริ่มมีอาการมาแล้วอย่างน้อย 6 เดือน และยังมีอาการต่อเนื่องในช่วง 3 เดือนที่ผ่านมา⁽²⁾

โรคลำไส้แปรปรวนแบ่งออกเป็น 4 ประเภท ตามลักษณะการขับถ่ายที่ผิดปกติในช่วง 2 สัปดาห์ที่ผ่านมา⁽³⁾ ได้แก่

โรคลำไส้แปรปรวนชนิดท้องผูกเด่น
โรคลำไส้แปรปรวนชนิดท้องเสียเด่น
โรคลำไส้แปรปรวนชนิดผสมท้องผูกและท้องเสีย
โรคลำไส้แปรปรวนชนิดที่ไม่สามารถจัดประเภทได้

สาเหตุ

ปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุแน่ชัด แต่พบว่ามีปัจจัยที่อาจเกี่ยวข้อง⁽⁴⁾ ได้แก่

- การติดเชื้อในทางเดินอาหาร

- การเปลี่ยนแปลงของจุลินทรีย์ชนิดดีในลำไส้

- ลำไส้เคลื่อนไหวผิดปกติหรือลำไส้ไวต่อสิ่งกระตุ้น

- ความเครียด วิตกกังวล หรือภาวะซึมเศร้า

- อาหารที่มี fructans สูง เช่น ข้าวสาลี

- พันธุกรรม เช่น การกลายพันธุ์ของยีน SCN5A ที่มีผลต่อการทำงานของลำไส้⁽⁵⁾

การรักษาด้วยการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม

การปรับพฤติกรรมมีส่วนสำคัญมากในการรักษา IBS โดยหลักปฏิบัติที่สำคัญ ได้แก่

หลีกเลี่ยงการรับประทานอาหารที่มี FODMAPs (fermentable oligosaccharides, disaccharides, and monosaccharides and polyols) สูง เช่น ผลไม้เนื้อแข็ง (stone fruits) ถั่วฝักยาว อาหารที่มีแลคโตส และสารให้ความหวานแทนน้ำตาล เนื่องจากอาหารจำพวกนี้มีคาร์โบไฮเดรตที่ร่างกายย่อยได้ยาก จึงเกิดการหมักโดยแบคทีเรียในลำไส้ ก่อให้เกิดแก๊ส และทำให้ท้องอืด ท้องเสียได้⁽⁴⁾
รับประทานอาหารที่มีกากใยอย่างน้อยวันละ 25 กรัม⁽³⁾ โดยเน้นอาหารกากใยสูงที่มี FODMAPs ต่ำ เช่น เมล็ดเจียแห้ง เมล็ดบัควีท กีวี่ แครอท และบร็อคโคลี่⁽⁶⁾
รับประทาน probiotics สายพันธุ์ที่มีงานวิจัยสนับสนุนว่าช่วยลดอาการโดยรวมของโรคลำไส้แปรปรวนได้ เช่น สายพันธุ์ Bacillus coagulans และ Bifidobacterium infantis^(3,7)
ออกกำลังกายระดับปานกลาง ครั้งละ 20-60 นาที 3-5 วันต่อสัปดาห์ หรือการฝึกโยคะ ช่วยลดอาการโดยรวมของลำไส้แปรปรวน และทำให้คุณภาพชีวิตดีขึ้น⁽³^,8)

การรักษาด้วยยา

จะพิจารณาตามอาการเด่นของผู้ป่วย⁽³^{, 9-13)} ดังข้อมูลของยาที่นิยมใช้ดังสรุปไว้ในตารางต่อไปนี้ อย่างไรก็ตามการเลือกใช้ยาแต่ละชนิดจำเป็นต้องได้รับการพิจารณาและติดตามจากแพทย์ผู้ทำการรักษาเท่านั้น

ยาสำหรับรักษา	ตัวอย่างยาที่นิยม	กลไกการออกฤทธิ์	ขนาดยาที่แนะนำ		ผลข้างเคียงที่อาจพบ/ข้อควรระวัง
อาการปวดท้อง	ยาแก้ปวดเกร็งท้อง (antispasmodics)
	Hyoscine butylbromide	ยับยั้งการทำงานของสารสื่อประสาท acetylcholine ส่งผลลดการบีบตัวของลำไส้และอาการปวดเกร็งในช่องท้อง	10 มก. วันละ 3 ครั้ง หรือเพิ่มเป็น 20 มก. วันละ 4 ครั้ง หากจำเป็น		ง่วงซึม ปากแห้ง ท้องผูก ห้ามใช้ในผู้ป่วยต้อหินแบบปิด (angle-closure glaucoma), myasthenia gravis และลำไส้อุดตัน
	Mebeverine	ยับยั้งการไหลเข้าของแคลเซียมที่กล้ามเนื้อเรียบในทางเดินอาหารและมีฤทธิ์คล้ายยาชาเฉพาะที่ ส่งผลให้ลดการปวดเกร็งโดยรบกวนการเคลื่อนไหวของลำไส้น้อย	135 มก. วันละ 3 ครั้ง หรือ 200 มก.วันละ 2 ครั้ง (ยาเม็ดออกฤทธิ์นาน)		อาหารไม่ย่อย แสบร้อนกลางอก ท้องผูก
	Peppermint oil	ยับยั้งการไหลเข้าของแคลเซียมที่กล้ามเนื้อเรียบในทางเดินอาหาร ทำให้ลดอาการปวดเกร็งในช่องท้อง	1-2 เม็ด (0.2 มล./เม็ด) วันละ 3 ครั้ง		แสบร้อนกลางอก
	ยาปรับการทำงานของสารสื่อประสาท
	Amitriptyline	ยับยั้งการเก็บกลับของสารสื่อประสาท serotonin และ norepinephrine ทำให้ลดการส่งสัญญาณความปวด	เริ่มต้น 10 มก./วัน		ง่วงซึม ปากแห้ง ท้องผูก
อาการท้องผูก	ยาระบายชนิดเพิ่มกาก (bulk-forming laxatives)
	Psyllium	เพิ่มกากใยและมวลอุจจาระ ช่วยกระตุ้นการขับถ่าย		5-10 กรัม วันละ 1 ครั้ง	ท้องอืดแน่นท้อง
	ยาระบายชนิดออสโมติก (osmotic laxatives)
	Milk of magnesia (MOM)	ดึงน้ำในร่างกายมาที่ลำไส้เพื่อทำให้อุจจาระนิ่ม		15-45 มล. วันละ 1 ครั้ง	ระวังในผู้ป่วยที่มีการทำงานของไตบกพร่อง
	Polyethylene glycol (PEG)			10-20 กรัม วันละ 1 ครั้ง	ท้องเสีย
	Lactulose			15-30 มล. วันละ 1-2 ครั้ง	ท้องอืดแน่นท้อง
	ยาระบายชนิดกระตุ้น (stimulant laxatives)
	Bisacodyl	กระตุ้นการบีบตัวของลำไส้		5-10 มก. วันละ 1 ครั้ง	ปวดท้อง ท้องเสีย ท้องอืด ไม่ควรใช้ต่อเนื่องระยะยาว
	Senna			15-20 มก. วันละ 1 ครั้ง
	ยาระบายรุ่นใหม่
	Lubiprostone	เพิ่มการหลั่งสารน้ำในลำไส้		8 มคก. วันละ 2 ครั้ง รับประทานพร้อมอาหาร	คลื่นไส้ ท้องเสีย ปวดท้อง
	Prucalopride	กระตุ้นการหดตัวและเพิ่มการเคลื่อนไหวของลำไส้		2 มก. วันละ 1 ครั้ง ในผู้ใหญ่อายุ >65 ปี หรือ creatinine clearance <30 มล./นาที: 1 มก. วันละ 1 ครั้ง	ถ่ายเหลว คลื่นไส้ ปวดท้อง ปวดหัว หลีกเลี่ยงการใช้ในผู้ป่วยที่ต้องฟอกไต
	Elobixibat	ยับยั้งการดูดซึมกลับของกรดน้ำดีทำให้เพิ่มการหลั่งน้ำและเกลือแร่ในลำไส้ใหญ่		10 มก. วันละ 1 ครั้ง	ปวดท้อง ท้องเสีย
อาการท้องเสีย	ยาลดการเคลื่อนไหวของลำไส้
	Loperamide	ลดการเคลื่อนไหวและยับยั้งการหลั่งน้ำและเกลือแร่ในลำไส้		2-4 มก. วันละ 1-4 ครั้ง	ระวังการใช้ในผู้ป่วยโรคตับ
	Ondansetron	ลดการเคลื่อนไหวและยับยั้งการหลั่งน้ำและเกลือแร่ในลำไส้		4-24 มก./วัน	ท้องผูก
	ยาอื่น ๆ
	Rifaximin	ฆ่าเชื้อแบคทีเรียเฉพาะที่ลำไส้		550 มก. วันละ 2 ครั้ง	ห้ามใช้ในผู้ป่วยลำไส้อุดตัน
	Cholestyramine	จับกรดน้ำดีในลำไส้		4 กรัม วันละ 1-4 ครั้ง	ปวดหัว คลื่นไส้ ท้องอืด ใช้ในผู้ป่วยกลุ่มที่มีการดูดซึมกรดน้ำดีผิดปกติ

บทสรุป

โรคลำไส้แปรปรวนแม้ไม่เป็นอันตรายถึงชีวิต แต่รบกวนการใช้ชีวิตประจำวันอย่างมาก การรักษามุ่งเน้นที่การปรับพฤติกรรม หากอาการยังไม่ดีขึ้นสามารถใช้การรักษาด้วยยา โดยแพทย์จะเลือกให้ยาตามอาการเด่น เช่น ยาลดการเกร็งลำไส้ ยาระบาย หรือยาลดอาการท้องเสีย แม้ว่าโรคนี้จะไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่การดูแลแบบองค์รวมจะช่วยควบคุมอาการและปรับคุณภาพชีวิตให้ดีขึ้นได้

เอกสารอ้างอิง

Lovell RM, Ford AC. Global prevalence of and risk factors for irritable bowel syndrome: a meta-analysis. Clin Gastroenterol Hepatol. 2012; 10(7):712-721.e4.
Lacy BE, Mearin F, Chang L, Chey WD, Lembo AJ, Simren M, et al. Bowel disorders. Gastroenterology. 2016; 150(6):1393-407.
สมาคมประสาททางเดินอาหารและการเคลื่อนไหว (ไทย). แนวทางเวชปฏิบัติการดูแลรักษาผู้ป่วยโรคลำไส้แปรปรวน ในประเทศไทย พ.ศ. 2565 (Thailand IBS Guideline 2022). พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: สมาคมประสาททางเดินอาหารและการเคลื่อนไหว (ไทย); 2565.
Ford AC, Lacy BE, Talley NJ. Irritable bowel syndrome. N Engl J Med. 2017; 376(26): 2566-78.
Beyder A, Mazzone A, Strege PR, Tester DJ, Saito YA, Bernard CE, et al. Loss-of-function of the voltage-gated sodium channel NaV1.5 (channelopathies) in patients with irritable bowel syndrome. Gastroenterology. 2014; 146(7):1659-68.
Varney J. Getting enough fibre. Monash Fodmap [Internet]. 2021 [cited 2025 Aug 20]. Available from: https://www.monashfodmap.com/blog/getting-enough-fibre/.
Zhang T, Zhang C, Zhang J, Sun F, Duan L. Efficacy of Probiotics for Irritable Bowel Syndrome: A Systematic Review and Network Meta-Analysis. Front Cell Infect Microbiol. 2022; 12:859967.
Zhou C, Zhao E, Li Y, Jia Y, Li F. Exercise therapy of patients with irritable bowel syndrome: A systematic review of randomized controlled trials. Neurogastroenterol Motil. 2019; 31(2):e13461.
MIMS Thailand. Hyoscine [Internet]. [cited 2025 Aug 8]. Available from: https://www. mims.com/thailand/drug/info/hyoscine?mtype=generic.
MIMS Thailand. Mebeverine [Internet]. [cited 2025 Nov 29]. Available from: https://www. mims.com/thailand/drug/info/mebeverine?mtype=generic.
MIMS Thailand. Peppermint oil [Internet]. [cited 2025 Aug 8]. Available from: https://www.mims.com/thailand/drug/info/peppermint-oil?mtype=generic.
Wald A. Treatment of irritable bowel syndrome in adults [Internet]. UpToDate; 2025 [cited 2025 Aug 15]. Available from: https://www.uptodate.com.
National Health Service. Laxatives [Internet]. 2022 [cited 2025 Aug 15]. Available from: https://www.nhs.uk/medicines/laxatives/.