Share this page

ในแต่ละปีทั่วโลกมีอาหารที่ถูกทิ้งโดยไม่จำเป็นเป็นจำนวนมหาศาล ข้อมูลจากองค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ (Food and Agriculture Organization of the United Nations: FAO) ระบุว่า มากกว่า 1 ใน 3 ของอาหารทั้งหมดที่ผลิตขึ้นถูกทิ้งหรือสูญเสีย ทั้งที่หลายส่วนยังสามารถบริโภคได้อย่างปลอดภัย แนวคิด “อาหารจากวัตถุดิบเหลือใช้ (Upcycled food)” จึงถือกำเนิดขึ้น เพื่อลดการสูญเสียอาหารและสร้างมูลค่าเพิ่มจากสิ่งที่เคยถูกมองว่าเป็นของเหลือ

Upcycled food คืออะไร?

Upcycled food คือ ผลิตภัณฑ์อาหารที่ทำจากวัตถุดิบซึ่งเหลือจากกระบวนการผลิต การแปรรูป หรือการค้าปลีกอาหาร ที่ปกติแล้วอาจถูกทิ้งไป แต่ยังคงมีคุณค่าทางโภชนาการและปลอดภัย สามารถนำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ใหม่ได้ แนวคิดนี้ไม่เพียงช่วยลด “food waste” แต่ยังตอบโจทย์การพัฒนาที่ยั่งยืน และเป็นส่วนหนึ่งของเศรษฐกิจหมุนเวียน

ตัวอย่างผลิตภัณฑ์ Upcycled food

1. กากผลไม้และผักจากการคั้นน้ำเพื่อผลิตน้ำผลไม้ → ทำเป็นคุกกี้ แครกเกอร์ ขนมอบ หรือผงเสริมใยอาหาร
2. กากถั่วเหลืองจากการทำนมถั่วเหลือง → ใช้ทำขนม เบอร์เกอร์โปรตีนพืช หรืออาหารสัตว์
3. ขนมปังเหลือจากร้านเบเกอรี → นำมาผลิตเบียร์คราฟต์ หรือขนมอบชนิดใหม่
4. กากกาแฟ → ใช้ผสมในช็อกโกแลต หรือสกัดสารต้านอนุมูลอิสระ
5. เปลือกผลไม้ เช่น ส้ม กล้วย มะม่วง หรือผัก → แปรรูปเป็นแยม ผงชงดื่ม ผงปรุงรส เครื่องดื่มไฟเบอร์สูง หรือสกัดสารฟลาโวนอยด์
6. เศษธัญพืชที่เหลือจากการผลิตเบียร์ → นำมาทำแป้งหรือซีเรียล

แนวคิดนี้ต่างจากการ “นำของเหลือมาปรุงกินใหม่” เพราะ upcycled food จะผ่านกระบวนการพัฒนาอย่างมีมาตรฐาน เพื่อให้ได้ผลิตภัณฑ์ที่ปลอดภัย มีคุณค่า และช่วยลดของเสียในระบบอาหาร

ประโยชน์ของ Upcycled food

1. ลดปัญหาสิ่งแวดล้อม – ช่วยลดการทิ้งวัตถุดิบที่ยังใช้ประโยชน์ได้ ลดปริมาณขยะอินทรีย์และก๊าซเรือนกระจกจากการย่อยสลายของอาหาร
2. เพิ่มคุณค่าทางโภชนาการ – วัตถุดิบบางส่วน เช่น กากผัก ผลไม้ หรือเปลือกธัญพืช อุดมไปด้วยไฟเบอร์ วิตามิน สารต้านอนุมูลอิสระ และสารพฤกษเคมีสูง
3. สร้างมูลค่าเพิ่ม – เปลี่ยนของเหลือจากอุตสาหกรรมอาหารให้กลายเป็นสินค้าที่ขายได้ เพิ่มรายได้ให้กับผู้ประกอบการรายย่อย
4. ตอบโจทย์ผู้บริโภครุ่นใหม่ – ผู้บริโภครุ่นใหม่ให้ความสำคัญกับความยั่งยืนและความรับผิดชอบต่อสิ่งแวดล้อม การเลือกอาหารจากวัตถุดิบเหลือใช้จึงเป็นอีกทางเลือกที่ “ดีต่อสุขภาพและโลก”

ตัวอย่างผลิตภัณฑ์และโครงการในประเทศไทย

แม้ “ผลิตภัณฑ์ upcycled” แบบที่จับต้องได้อาจยังไม่แพร่หลายมากนักในตลาดไทย แต่มีงานวิจัยและโครงการที่แสดงให้เห็นศักยภาพของการนำวัตถุดิบเหลือใช้มาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีมูลค่า ได้แก่

1. Cello-gum จากเศษ Nata de Coco

ทีมนักวิจัยจากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยพัฒนา Cello-gum จากเศษมะพร้าวเจลลี่ (biowaste) เพื่อใช้เป็นวัตถุดิบในอุตสาหกรรมอาหาร ยา และเครื่องสำอาง ช่วยลดการนำเข้าวัตถุดิบและลดขยะจากการผลิต Nata de Coco

2. โครงการ Dole “Ugly Fruit Upcycling”

บริษัท Dole Thailand นำผลไม้รูปร่างไม่สวยงามซึ่งมักถูกคัดทิ้ง มาผลิตเป็นสินค้าแปรรูปและส่วนประกอบอาหาร โดยตั้งเป้าว่า มากกว่าร้อยละ 80 ของผลไม้ลักษณะนี้จะถูกนำกลับมาใช้ใหม่ (upcycled)

3. Jani – ใช้ใบมันสำปะหลังเหลือใช้ผลิตอาหาร Plant-based

แบรนด์ Jani จาก Fourth Cultured Food Group ใช้ใบมันสำปะหลังซึ่งปกติถูกทิ้ง เป็นวัตถุดิบหลักในการผลิตอาหาร plant-based พร้อมรับประทาน (ready-to-eat) เพื่อคืนคุณค่ากลับสู่ระบบอาหารอย่างยั่งยืน

แนวโน้มในอนาคต

ตลาดผลิตภัณฑ์ Upcycled food มีการเติบโตต่อเนื่อง โดยในต่างประเทศเริ่มมี ตรารับรอง (Upcycled Certified™) เพื่อยืนยันว่าผลิตภัณฑ์นั้นผลิตจากวัตถุดิบที่ช่วยลดการสูญเสียอาหาร ซึ่งจะช่วยสร้างความมั่นใจให้ผู้บริโภค และกระตุ้นให้ผู้ผลิตอาหารรายใหญ่หันมาใช้แนวทางนี้มากขึ้น ตัวอย่างผลิตภัณฑ์ที่ได้รับการรับรอง Upcycled Certified™

1. Cacao Barry^®’s WholeFruit Chocolate

ช็อกโกแลตที่ใช้ผลจากต้นโกโก้ทั้งหมด ซึ่งปกติจะถูกทิ้งไป เช่น เปลือกและเยื่อหุ้มเมล็ด เพื่อผลิตเป็นช็อกโกแลตที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง

2. ReGrained SuperGrain^+Ò

ขนมขบเคี้ยวที่ทำจากกากมอลต์บาร์เลย์ (spent grains) ซึ่งเป็นของเหลือจากกระบวนการผลิตเบียร์ นำมาผสมเป็นแป้งเพื่อทำขนมขบเคี้ยวที่มีไฟเบอร์สูง 

3. Kazoo Snacks

ขนมขบเคี้ยวประเภททอร์ติญาชิพที่ใช้กากข้าวโพด (corn germ) ซึ่งเป็นของเหลือจากกระบวนการผลิตแป้งข้าวโพด นำมาผสมเป็นส่วนผสมหลักของขนมขบเคี้ยว

4. Just Date Organic Date Sugar

น้ำตาลจากผลอินทผลัมที่มีลักษณะไม่สวยงามหรือมีตำหนิ ซึ่งปกติจะถูกทิ้งไป นำมาผลิตเป็นน้ำตาลอินทรีย์ที่มีคุณค่าทางโภชนาการสูง 

5. Spudsy

มันฝรั่งทอดกรอบที่ทำจากมันฝรั่งที่มีลักษณะไม่สมบูรณ์หรือมีตำหนิ ซึ่งปกติจะถูกทิ้งไป นำมาผลิตเป็นขนมขบเคี้ยวที่มีรสชาติอร่อยและมีคุณค่าทางโภชนาการ 

สรุป

อาหารจากวัตถุดิบเหลือใช้ (Upcycled food) เป็นอีกหนึ่งทางเลือกที่ทั้งช่วย บำรุงสุขภาพ รักษาสิ่งแวดล้อม และสร้างเศรษฐกิจหมุนเวียน เหมาะสำหรับผู้บริโภคที่ใส่ใจคุณภาพชีวิตและอนาคตของโลก การเลือกซื้อหรือสนับสนุนผลิตภัณฑ์กลุ่มนี้จึงไม่เพียงเป็นการดูแลตัวเอง แต่ยังเป็นการช่วยโลกใบนี้ไปพร้อมกัน

Photo: Hani, Nadia, et al. "From waste to plate: exploring the impact of food waste valorisation on achieving zero hunger." Sustainability, vol. 15, no. 13, 2023, p. 10571. MDPI.