ยานอนหลับ...ใช้ตามอำเภอใจ อันตรายกว่าที่คิด

ปัจจุบันพบอาการนอนไม่หลับมากขึ้นทั้งในคนวัยทำงานและผู้สูงอายุ ซึ่งอาจเป็นผลมาจากทั้งสภาวะอารมณ์ ความเครียด ความวิตกกังวล หรือจากสภาพแวดล้อมที่ส่งผลให้นอนหลับได้ยากขึ้น ปัญหาการนอนไม่หลับทำให้หลายคนต้องหันไปพึ่งยาช่วยนอนหลับ แต่การรับประทานยานอนหลับอย่างต่อเนื่องเป็นเวลานานสามารถส่งผลให้เกิดปัญหาตามมา เช่น ต้องเพิ่มขนาดยาขึ้นเรื่อย ๆ เพื่อให้นอนหลับได้ และเมื่ออยากจะหยุดยานอนหลับก็มักปฏิบัติไม่ถูกวิธี ทำให้เกิดอาการไม่พึงประสงค์ตามมา เรามาดูกันว่ายานอนหลับมีอะไรบ้าง และหากใช้ไม่ถูกต้องจะส่งผลเสียอย่างไรต่อร่างกาย

ยาที่ใช้ช่วยนอนหลับมีอะไรบ้าง^1,3

ปัจจุบันมีการนำยาหลายกลุ่มมาใช้ช่วยนอนหลับ โดย benzodiazepine ดังแสดงในตารางที่ 1 เป็นกลุ่มยาหลักที่แพทย์มักสั่งจ่ายในการรักษาอาการนอนไม่หลับ ยาจะออกฤทธิ์กดระบบประสาทส่วนกลางโดยเฉพาะสมอง และหากผู้ป่วยใช้ยาไม่ถูกต้องหรือมีการใช้ขนาดสูง ติดต่อกันเป็นเวลานาน อาจทำให้มีอาการติดยาได้ ซึ่งในบทความนี้จะกล่าวถึงยาในกลุ่มนี้เป็นหลัก โดยยาที่ออกฤทธิ์สั้นแพทย์อาจสั่งจ่ายให้กับผู้ที่มีปัญหาเริ่มหลับยาก (ใช้เวลานานกว่าจะหลับได้ แต่ถ้าหลับแล้วสามารถหลับได้ยาวนาน) เนื่องจากยาจะช่วยให้หลับได้เร็วขึ้น ส่วนผู้ที่มีอาการตื่นกลางดึกแล้วไม่สามารถหลับต่อได้หรือหลับต่อได้ยาก แพทย์อาจให้รับประทานยาที่ออกฤทธิ์นานขึ้น เพื่อช่วยให้ผู้ป่วยหลับได้ยาวนานตลอดทั้งคืน (ไม่ตื่นขึ้นมากลางดึก)

ตารางที่ 1 ยานอนหลับกลุ่ม benzodiazepines แบ่งตามระยะเวลาการออกฤทธิ์^2,4

ส่วนยาอื่นที่อาจมีใช้เพื่อช่วยนอนหลับเช่นกัน ได้แก่ 1) ยากลุ่ม antihistamine หรือที่รู้จักกันว่าเป็นยาแก้แพ้ โดยยาที่มักใช้ช่วยนอนหลับ คือ diphenhydramine ซึ่งมีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอนได้มาก แต่ยาในกลุ่มนี้หากรับประทานเป็นระยะเวลานานจะทำให้วงจรการนอนหลับผิดปกติไป หรือตื่นขึ้นมาแล้วรู้สึกไม่สดชื่น 2) ยากลุ่ม antidepressant หรือเรียกอีกอย่างว่ายาต้านซึมเศร้า ซึ่งมีฤทธิ์ทำให้ง่วงนอนจึงอาจพบการใช้เพื่อช่วยนอนหลับได้บ้าง 3) melatonin ซึ่งเป็นฮอร์โมนที่ร่างกายสามารถสร้างได้เองจากต่อมไพเนียล (pineal gland) ในสมอง และจะหลั่งมากในช่วงกลางคืน มีหน้าที่ควบคุมการหลับและการตื่น

ผลเสียจากยานอนหลับกลุ่ม benzodiazepine^2,4

อาการข้างเคียงที่มักเกิด เช่น อาการง่วงยาวจนถึงตอนกลางวัน (hang over) หรือสูญเสียความทรงจำไปชั่วขณะ (anterograde amnesia) ทั้งนี้หลักการทั่วไปของการใช้ยานอนหลับกลุ่มนี้ คือ ไม่ควรใช้ยาในขนาดสูงและไม่ใช้ติดต่อกันเป็นเวลานาน โดยส่วนมากแนะนำให้ใช้ไม่เกิน 4 สัปดาห์ เนื่องจากหากใช้ติดต่อกันมักทำให้ผู้ป่วยไม่สามารถหลับด้วยตนเองจนจำเป็นต้องเพิ่มขนาดยานอนหลับขึ้นเรื่อย ๆ นอกจากนี้อาจทำให้ผู้ป่วยเกิดอาการติดยาได้

หยุดยานอนหลับผิดวิธี จะเกิดอะไรขึ้น^2,6

หากผู้ป่วยใช้ยานอนหลับอย่างต่อเนื่องมาเป็นเวลานาน โดยเฉพาะหากใช้ยาในขนาดสูงแล้วหยุดยาทันทีหรือหักดิบ จะทำให้ผู้ป่วยมีอาการนอนไม่หลับที่รุนแรงกว่าตอนที่ยังไม่ได้ใช้ยา (rebound insomnia) และจะทำให้เกิดอาการถอนยาได้ (withdrawal symptoms) โดยอาการทั่วไปที่มักเกิดแสดงในตารางที่ 2 นอกจากนี้ ผู้ที่ใช้ยามานาน 1-6 เดือนแล้วหยุดยาทันที บางรายอาจทำให้มีอาการชักรุนแรงหรือถึงแก่ชีวิตได้ ดังนั้นจึงควรค่อย ๆ ลดขนาดยาตามคำแนะนำของแพทย์

ตารางที่ 2 อาการถอนยา (withdrawal symptoms) จากการหยุดยานอนหลับแบบหักดิบ

ขั้นตอนเบื้องต้นในการหยุดยานอนหลับ^2,5

1. ปรับพฤติกรรมการนอน ทำให้สิ่งแวดล้อมเหมาะสมกับการนอนหลับ เช่น นอนในห้องที่ไม่มีแสงหรือเสียงรบกวน ไม่เล่นโทรศัพท์ก่อนเข้านอนเป็นเวลา 1 ชั่วโมง นอกจากนี้ควรปรับเวลาเข้านอนให้เป็นเวลาประจำและไม่ควรดึกเกินไป
2. เข้ารับคำแนะนำจากแพทย์ เนื่องจากการเพิ่มหรือลดขนาดยานอนหลับต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์ผู้ให้การรักษา การปรับขนาดยานอนหลับจะขึ้นอยู่กับปัจจัยของแต่ละบุคคลด้วย เช่น ความเครียด พฤติกรรมกิจวัตรประจำวัน ชนิดและขนาดยาที่ใช้ เป็นต้น
3. ลดขนาดยานอนหลับตามคำแนะนำของแพทย์ โดยหลักการลดยาอาจแบ่งเป็น 3 รูปแบบ คือ

- ใช้ยาเดิม แต่ค่อย ๆ ลดขนาดยาช้า ๆ เช่น ลดจากขนาดยาเริ่มต้นครั้งละ 5-25% ทุก 1-4 สัปดาห์

- เปลี่ยนไปใช้ยาที่ออกฤทธิ์ยาว โดยให้มีความแรงเทียบเท่ากับยาเดิม แล้วค่อย ๆ ลดขนาดยา

- ใช้ยาชนิดอื่น เช่น mirtazapine หรือ carbamazepine เข้ามาช่วยในช่วงที่ค่อย ๆ ลดขนาดยานอนหลับเดิม (adjunctive medication) เพื่อช่วยป้องกันหรือบรรเทาอาการถอนยา

บทสรุป

จะเห็นได้ว่าการใช้ยานอนหลับอย่างไม่เหมาะสมอาจส่งผลเสียหลายประการ โดยเฉพาะจากการหยุดยาผิดวิธี ทั้งนี้การหยุดยานอนหลับอย่างปลอดภัยจำเป็นต้องใช้เวลาในการค่อย ๆ ลดขนาดยาทีละน้อย ๆ ภายใต้การดูแลของแพทย์ เพื่อไม่ให้ร่างกายเกิดอาการถอนยาและเกิดอาการนอนไม่หลับที่รุนแรงกว่าเดิม ส่วนการปรับพฤติกรรมการนอนโดยการเข้านอนให้เป็นเวลาและปรับสภาพแวดล้อมให้เหมาะสมกับการนอนหลับถือเป็นสิ่งสำคัญที่มีส่วนช่วยให้ผู้ที่มีปัญหานอนไม่หลับสามารถหยุดพึ่งยานอนหลับได้

เอกสารอ้างอิง

1. Sateia MJ, Buysse DJ, Krystal AD, Neubauer DN, Heald JL. Clinical practice guideline for the pharmacologic treatment of chronic insomnia in adults: An American Academy of Sleep Medicine Clinical Practice Guideline. J Clin Sleep Med. 2017;13(2):307-49.
2. Brett J, Murnion B. Management of benzodiazepine misuse and dependence. Aust Prescr. 2015; 38(5):152-5.
3. Srinivasan V, Pandi-Perumal SR, Trahkt I, Spence DW, Poeggeler B, Hardeland R, et al. Melatonin and melatonergic drugs on sleep: possible mechanisms of action. Int J Neurosci. 2009; 119(6):821-46.
4. Griffin CE, Kaye AM, Bueno FR, Kaye AD. Benzodiazepine pharmacology and central nervous system-mediated effects. Ochsner J. 2013; 13(2):214-23.
5. Ogbonna CI, Lembke A. Tapering Patients Off of Benzodiazepines. Am Fam Physician. 2017; 96(9):606-10.
6. ดาวชมพู พัฒนาประภาพันธุ์. Benzodiazepine dependence [อินเทอร์เน็ต]. 2548 [สืบค้นเมื่อ 4 ตุลาคม 2565]. เข้าถึงได้จาก: https://www.rama.mahidol.ac.th/ramamental/sites/default/ files/public/pdf/Benzodiazepine%20Dependence.pdf.