Cyproterone acetate กับมาตรการลดความเสี่ยงต่อเนื้องอกเยื่อหุ้มสมอง (meningioma)

Cyproterone เป็นโปรเจสโตเจน (progestogen; ซึ่งหมายถึงสารที่แสดงฤทธิ์เลียนแบบฮอร์โมนโปรเจสเตอโรน) ชนิดที่สังเคราะห์ขึ้นและมีฤทธิ์ต้านแอนโดรเจน (anti-androgenic activity) ด้วย ยานี้ในขนาดสูงใช้รักษาโรคมะเร็งต่อมลูกหมาก (prostate cancer) และความผิดปกติจากภาวะที่มีแรงขับทางเพศเกินขั้นรุนแรง หรือ paraphilia (sexual deviation) ในผู้ชาย ส่วนยาในขนาดต่ำ (2 มิลลิกรัม) ที่ผสมร่วมกับ ethinylestradiol (35 ไมโครกรัม) ใช้ในผู้หญิงเพื่อรักษาสิวที่เป็นขั้นปานกลางถึงรุนแรงและภาวะขนดก (hirsutism) ซึ่งในแต่ละประเทศอาจได้รับข้อบ่งใช้ต่างกัน นอกจากนี้ยังมีการใช้นอกเหนือจากข้อบ่งใช้ที่ได้รับอนุญาต โดยใช้ขนาดสูงเพื่อปรับฮอร์โมนในผู้ชายที่แปลงเพศ ตลอดจนใช้รักษาความผิดปกติที่เกิดจากภาวะไวต่อแอนโดรเจนในผู้หญิง เช่น สิว ขนดก ศีรษะล้าน

เนื้องอกเยื่อหุ้มสมอง (meningioma) ส่วนมากพบในผู้ใหญ่และพบในผู้หญิงมากกว่าผู้ชาย มักไม่ใช่ชนิดเนื้อร้าย ยังไม่ทราบสาเหตุที่เกิด อาจเกี่ยวข้องกับพันธุกรรมและฮอร์โมนเพศ เนื้องอกที่โตมากจะกดโครงสร้างประสาทภายในสมอง ทำให้เกิดความผิดปกติได้หลายอย่าง เช่น รบกวนการมองเห็น การได้ยิน การรับกลิ่น, ปวดศีรษะซึ่งจะแย่ลงเรื่อย ๆ, สูญเสียความทรงจำ, ภาวะชัก, แขนขาไม่มีแรง อย่างไรก็ตามบางรายอาจไม่แสดงความผิดปกติให้เห็น สำหรับความสัมพันธ์ของการเกิดเนื้องอกเยื่อหุ้มสมองกับการใช้ cyproterone acetate ขนาดสูง (วันละ 50 มิลลิกรัม) มีรายงานตั้งแต่ปี ค.ศ. 2008 ทำให้ในเวลาต่อมาเอกสารที่เป็นข้อมูลผลิตภัณฑ์ยานี้ที่ใช้ในขนาดสูงเริ่มมีคำเตือนถึงความเสี่ยงดังกล่าวและมีข้อห้ามใช้ยาในผู้ที่เป็นหรือมีประวัติเนื้องอกเยื่อหุ้มสมอง นอกจากนี้มีการศึกษาที่เผยแพร่เมื่อปีที่แล้วพบว่าความเสี่ยงต่อการเกิดเนื้องอกเยื่อหุ้มสมองสัมพันธ์กับขนาดยาและเพิ่มขึ้นตามขนาดยาสะสม ทำให้หน่วยงาน European Medicines Agency (EMA) ได้มีการทบทวนในเรื่องนี้และยืนยันถึงความเสี่ยงดังกล่าว ในสหราชอาณาจักรมีรายงานถึงการเกิดเนื้องอกเยื่อหุ้มสมองที่สงสัยว่ามีความสัมพันธ์กับการใช้ cyproterone ขนาดสูง ซึ่งข้อมูลจนถึงวันที่ 12 พฤษภาคม ค.ศ. 2020 มีจำนวน 10 รายงาน เกิดขึ้นในผู้ที่ใช้ยาเพื่อควบคุมภาวะที่มีแรงขับทางเพศเกินในผู้ชาย 4 รายงาน, ใช้ปรับฮอร์โมนในผู้ชายที่แปลงเพศ 4 รายงาน และใช้รักษาภาวะขนดกในผู้หญิง 2 รายงาน ซึ่งค่ากลางของอายุผู้ป่วยเหล่านี้ 62.1 ปี ระยะเวลาที่ใช้ยาเท่าที่มีข้อมูล 14-36 ปี ไม่พบรายงานของการเกิดเนื้องอกเยื่อหุ้มสมองในผู้ที่ใช้ยาสูตรผสมที่มี cyproterone ขนาดต่ำร่วมกับ ethinylestradiol เพื่อเป็นการลดความเสี่ยงต่อเนื้องอกเยื่อหุ้มสมองจากการใช้ cyproterone เมื่อเร็ว ๆ นี้ในสหราชอาณาจักรจึงได้ให้ข้อมูลและข้อแนะนำไปยังบุคลากรทางการแพทย์ดังนี้

 ผลการทบทวนข้อมูลยืนยันถึงความเสี่ยงต่อการเกิดเนื้องอกเยื่อหุ้มสมองในผู้ที่ใช้ cyproterone acetate แม้จะพบได้น้อยก็ตาม ซึ่งความเสี่ยงเพิ่มขึ้นตามขนาดยาสะสม โดยเกิดมากสุดกับยาขนาดยาตั้งแต่ 25 มิลลิกรัมต่อวันขึ้นไป

 ห้ามใช้ยานี้ในผู้ที่เป็นหรือมีประวัติว่าเป็นเนื้องอกเยื่อหุ้มสมองในทุกข้อบ่งใช้

 ระมัดระวังอาการและอาการแสดงของเนื้องอกเยื่อหุ้มสมอง (ดังกล่าวข้างต้น) ในผู้ที่ใช้ยา และหยุดใช้ถาวรหากตรวจพบเนื้องอกเยื่อหุ้มสมอง

 การใช้เพื่อควบคุมภาวะที่มีแรงขับทางเพศเกินขั้นรุนแรง หรือ paraphilia ในผู้ชาย ควรใช้เมื่อไม่มีการรักษาทางเลือกอื่นที่เหมาะสม

 สำหรับคำแนะนำในการใช้รักษามะเร็งต่อมลูกหมากไม่เปลี่ยนแปลง

 กรณียาสูตรผสมที่มี cyproterone ขนาดต่ำร่วมกับ ethinylestradiol แม้ว่าจะยังไม่พบถึงความเสี่ยงต่อเนื้องอกเยื่อหุ้มสมอง แต่จากข้อมูลที่พบว่าเสี่ยงจากการใช้ยาขนาดสูงขึ้นกับขนาดยาสะสม ยาสูตรผสมนี้จึงห้ามใช้ในผู้ที่เป็นหรือมีประวัติว่าเป็นเนื้องอกเยื่อหุ้มสมองด้วยเช่นกัน

อ้างอิงจาก:

(1) Cyproterone acetate: new advice to minimise risk of meningioma. Drug Safety Update volume 13, issue 11: June 2020: 1; (2) European Medicines Agency. Restrictions in use of cyproterone due to meningioma risk. 27 March 2020. EMA/147755/2020