ยานอนหลับกับผู้ป่วยปอดอุดกั้นเรื้อรัง

รู้จักโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง

โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (Chronic Obstructive Pulmonary Disease - COPD) เกิดจากการอักเสบเรื้อรังของหลอดลมและถุงลมในปอดทำให้ทางเดินหายใจตีบแคบลง ส่งผลให้ผู้ป่วยมีภาวะหายใจลำบาก ไอเรื้อรัง มีเสมหะ จนกระทบต่อชีวิตประจำวันของผู้ป่วยอย่างมาก^[1] นอกจากอาการทางปอดแล้ว ผู้ป่วย COPD จำนวนมากยังประสบปัญหาการนอนหลับไม่ดีอีกด้วย การนอนหลับที่ไม่ดีนี้ไม่ได้เป็นแค่เรื่องน่ารำคาญเท่านั้น แต่ยังส่งผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม ทำให้คุณภาพชีวิตแย่ลง และอาจเพิ่มความเสี่ยงที่อาการต่าง ๆ ของโรค COPD จะกำเริบจนต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล^[2]

ทำไมผู้ป่วย COPD ถึงนอนหลับยาก?

ในขณะที่เราหลับ การทำงานของระบบหายใจจะช้าลงและตื้นกว่าระหว่างที่ตื่นมาทำกิจกรรมต่าง ๆ แต่ในผู้ป่วย COPD ที่ปอดทำงานไม่เต็มที่ การเปลี่ยนแปลงนี้จะยิ่งทำให้หายใจลำบากมากขึ้น โดยเฉพาะช่วงหลับฝัน (REM sleep) ซึ่งเป็นช่วงที่กล้ามเนื้อส่วนใหญ่ผ่อนคลาย รวมถึงกล้ามเนื้อที่ช่วยในการหายใจด้วย ทั้งนี้การนอนหงายก็อาจทำให้หายใจลำบากขึ้นได้ เพราะน้ำหนักของช่องท้องจะกดทับกะบังลม ซึ่งเป็นกล้ามเนื้อหลักในการหายใจ นอกจากนี้ผู้ป่วยยังมักมีรูปแบบของการนอนหลับที่เปลี่ยนไปจากปกติ เช่น หลับยาก นอนหลับได้ไม่ต่อเนื่อง มีช่วงหลับตื้นมากขึ้น และช่วงหลับลึกน้อยลง ยิ่งโรค COPD รุนแรงขึ้นเท่าไหร่ ปัญหาการนอนหลับก็ยิ่งแย่ลงเท่านั้น^[2,3]

ทำไมยานอนหลับบางชนิดจึงไม่ควรใช้ในผู้ป่วย COPD?

ยาในกลุ่ม benzodiazepines (BZDs) เช่น diazepam, lorazepam, alprazolam, temazepam เป็นยาที่ใช้อย่างแพร่หลายในการรักษาอาการวิตกกังวลและนอนไม่หลับ โดยยาเหล่านี้ออกฤทธิ์เพิ่มการทำงานของสารสื่อประสาทที่ชื่อว่า GABA ซึ่งทำหน้าที่ยับยั้งการทำงานของสมอง ยากลุ่มนี้จึงส่งผลให้เกิดอาการง่วงนอนและกดการทำงานของประสาทส่วนกลางได้ แต่ในผู้ป่วย COPD ที่มีปัญหาการทำงานของระบบทางเดินหายใจอยู่แล้ว การกดการทำงานของระบบประสาทส่วนกลางนี้อาจไปกดการหายใจ ทำให้การหายใจช้าลงและตื้นขึ้น ส่งผลให้ปริมาณอากาศที่หายใจเข้า-ออกยิ่งลดลง เกิดภาวะพร่องออกซิเจนและคั่งคาร์บอนไดออกไซด์ซึ่งเป็นอันตรายอย่างยิ่งต่อผู้ป่วย COPD นอกจากนี้ BZDs ยังอาจลดความแข็งแรงของกล้ามเนื้อหายใจ ทำให้หายใจลำบากยิ่งขึ้น และเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซ้อนที่เป็นอันตรายต่อชีวิตในผู้ป่วยกลุ่มนี้ ดังแสดงในรูปที่ 1^[3,4]

รูปที่ 1 กลไกการกดการหายใจของยากลุ่ม benzodiazepines

การจัดการปัญหาการนอนหลับในผู้ป่วย COPD โดยไม่ใช้ยา

การปรับพฤติกรรมการนอนหลับให้เหมาะสมเป็นสิ่งสำคัญที่สุด โดยมีแนวทางดังนี้^[5]

- เข้านอนและตื่นนอนให้เป็นเวลา พยายามเข้านอนและตื่นนอนในเวลาเดียวกันทุกวัน รวมถึงวันหยุด เพื่อช่วยรักษาวงจรการนอนให้สมดุล

- หลีกเลี่ยงสิ่งกระตุ้น งดเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีนและแอลกอฮอล์ในตอนเย็น

- หลีกเลี่ยงการงีบหลับตอนกลางวันที่เกินกว่า 30 นาที เพราะอาจทำให้นอนหลับตอนกลางคืนยากขึ้น

- สร้างบรรยากาศห้องนอนที่เหมาะสม ใช้ห้องนอนเพื่อนอนหลับเท่านั้น ทำให้ห้องมืด เงียบ และมี อุณหภูมิที่เย็นสบาย เอื้อต่อการนอนหลับที่มีคุณภาพ

- ผ่อนคลายก่อนนอน สร้างกิจวัตรผ่อนคลายก่อนนอน เช่น อาบน้ำอุ่น อ่านหนังสือ หรือฟังเพลงเบา ๆ ปิดอุปกรณ์อิเล็กทรอนิกส์ทุกชนิดอย่างน้อยหนึ่งชั่วโมงก่อนนอนเพราะแสงสีฟ้าจากหน้าจอสามารถรบกวนการนอนหลับได้

- หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายก่อนนอน ควรหลีกเลี่ยงการออกกำลังกาย 4 ชั่วโมงก่อนนอน แม้การออกกำลังกายมีประโยชน์ต่อการนอนหลับ แต่หากออกกำลังกายใกล้เวลานอนก็อาจรบกวนการนอนได้

ยานอนหลับที่อาจเป็นทางเลือก หากใช้ภายใต้การดูแลของแพทย์

• Melatonin receptor agonists (เช่น melatonin) ยากลุ่มนี้ถือเป็นทางเลือกที่ปลอดภัยที่สุดสำหรับผู้ป่วย COPD เพราะออกฤทธิ์เลียนแบบการทำงานของ melatonin ซึ่งเป็นฮอร์โมนธรรมชาติที่ควบคุมวงจรการหลับ-ตื่น จึงช่วยให้นอนหลับได้ดีขึ้นโดยไม่กดการทำงานของระบบประสาทส่วนกลางและมีความเสี่ยงน้อยที่จะกดการหายใจ^[3,6,7]
• Orexin antagonists (เช่น lemborexant) ยากลุ่มนี้ช่วยให้นอนหลับโดยออกฤทธิ์ยับยั้ง orexin ซึ่งเป็นสารเคมีในสมองที่ทำให้เราตื่นตัว การศึกษาพบว่ายาเหล่านี้ไม่มีผลต่อการกดการหายใจในผู้ป่วย COPD ที่มีอาการเล็กน้อยถึงปานกลาง อย่างไรก็ตามควรใช้ในขนาดต่ำที่สุดที่ได้ผล^[8,9,10] และยังไม่มีข้อมูลเพียงพอเกี่ยวกับความปลอดภัยในผู้ป่วย COPD ที่มีอาการรุนแรง^[3]

บทสรุป

การนอนหลับที่ดีเป็นสิ่งสำคัญสำหรับผู้ป่วย COPD โดยการดูแลตัวเองด้วยวิธีที่ไม่ใช้ยาดังที่ได้กล่าวไว้ข้างต้นยังคงเป็นแนวทางแรกที่ควรให้ความสำคัญ หากจำเป็นต้องใช้ยานอนหลับควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ เพื่อให้แน่ใจว่ายาที่ใช้มีความปลอดภัยและเหมาะสม หลีกเลี่ยงการซื้อยามาใช้เอง เพราะยาบางชนิดอาจทำให้ผู้ป่วย COPD เป็นอันตรายถึงชีวิตได้^[2,3]

เอกสารอ้างอิง

1. King CS, Holguin F. Chronic Obstructive Pulmonary Disease. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan- [cited 2025 Jun 20]. Available from: https://www. ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559281/.
2. The Sleep Foundation. How can COPD and difficulty breathing affect sleep? [Internet]. [cited 2025 Jun 20]. Available from: https://www.sleepfoundation.org/sleep-related-breathing-disorders/copd-and-difficulty-breathing.
3. Dr. Oracle AI. What sleep medication can patients take who have hx COPD and taking narcotics? [Internet]. [cited 2025 Jun 20]. Available from: https://www.droracle.ai/articles/ 73491/what-sleep-medication-can-patients-take-who-have-hx-copd-and-taking-narcotics-.
4. Georgeson CA, George RB. Management of insomnia in patients with chronic obstructive pulmonary disease. Respir Care. 2003; 48(10):992-7.
5. American Academy of Family Physicians. Nonpharmacological Treatment for Insomnia [Internet]. 2009 Jan 15 [cited 2025 Jun 20]. Available from: https://www.aafp.org/pubs/afp/ issues/2009/0115/p125.html.
6. Kryger M, Roth T, Walsh JK, Krystal AD, Wessel T, Roth B, et al. Effect of ramelteon, a selective MT(1)/MT(2)-receptor agonist, on respiration during sleep in mild to moderate COPD. J Clin Sleep Med. 2008; 4(1):27-31.
7. Kim K, Park HY, Min S, Kim DK. Could melatonin be an alternative to benzodiazepine for chronic obstructive pulmonary disease with insomnia? Chronobiol Med. 2022;4(2):50–4.
8. Herring WJ, Roth T, Krystal A, Michelson D. Effects of suvorexant, an orexin receptor antagonist, on breathing during sleep in patients with chronic obstructive pulmonary disease. J Clin Sleep Med. 2015; 11(3):241-8.
9. Uemura Y, Ishikawa T, Tsutsui K, Ikeda M, Saito Y, Nishimura M. Effect of the novel dual orexin receptor antagonist daridorexant on night-time respiratory function and sleep in patients with moderate chronic obstructive pulmonary disease. J Sleep Res. 2021; 30(S1): e13309.
10. Sone M, Harada T, Uemura Y, Yamada Y, Kuwano K, Saito Y. Respiratory safety of lemborexant in adult and elderly subjects with moderate-to-severe chronic obstructive pulmonary disease. Pulm Pharmacol Ther. 2024; 81:102434.