Monoclonal antibodies (eculizumab, inebilizumab และ satralizumab)...ยาใหม่สำหรับรักษาโรคปลอกประสาทส่วนกลางอักเสบชนิด neuromyelitis optica spectrum disorders

โรคปลอกประสาทอักเสบของระบบประสาทส่วนกลางที่พบบ่อย ได้แก่ multiple sclerosis และ neuromyelitis optica spectrum disorders (NMOSD) ซึ่งมีชื่ออื่นคือ neuromyelitis optica และ Devic’s disease แม้ว่า NMOSD พบน้อยแต่มีอันตรายมาก เป็นโรคภูมิต้านตนเองชนิดหนึ่ง ความผิดปกติส่วนใหญ่เกิดจากการอักเสบของเส้นประสาทตา (optic neuritis) และไขสันหลัง (myelitis) โรคนี้ทำให้ตาบอดได้ (อาจเกิดเพียงข้างเดียวหรือ 2 ข้าง) แขนและขาอ่อนแรง (อาจเกิดเพียงข้างเดียวหรือ 2 ข้าง) สูญเสียการรับความรู้สึก การทำงานของระบบขับถ่ายผิดปกติ และมีความผิดปกติอื่นอีกหลายอย่างอันเนื่องจากไขสันหลังเสียหาย การฟื้นตัวจากโรคเกิดขึ้นได้แต่ไม่สมบูรณ์ ราว 3 ใน 4 ของผู้ป่วยหรือมากกว่านี้พบแอนติบอดีต่อ aquaporin-4 (AQP4) ซึ่ง AQP4 เป็น water channel พบได้ที่สมอง ไขสันหลังและเส้นประสาทตา (optic nerve) ผู้ป่วยโรคนี้ตรวจพบระดับ interleukin-6 (IL-6) ในน้ำไขสันหลังเพิ่มขึ้น ยาที่ใช้รักษา NMOSD เป็นยากดภูมิคุ้มกันและยาลดการอักเสบที่เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกัน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง glucocorticoids ใช้ลดอาการเฉียบพลันที่เกิดขึ้น ส่วนยาอื่นที่นำมาใช้รักษาโรคนี้ เช่น azathioprine, methotrexate, mycophenolate mofetil, rituximab, tocilizumab ซึ่งยาเหล่านี้ไม่ได้มีข้อบ่งใช้เฉพาะในการรักษาโรคดังกล่าว จนเมื่อไม่นานมานี้มียาในกลุ่ม monoclonal antibodies ที่ได้รับข้อบ่งใช้สำหรับรักษา NMOSD ในผู้ใหญ่ที่ตรวจพบ anti-AQP4 antibody ในซีรัม (ตามผลการศึกษาทางคลินิกที่พบว่ายาใช้ได้ผลเฉพาะผู้ป่วยที่พบแอนติบอดีดังกล่าว) ได้แก่ eculizumab (มีจำหน่ายนานแล้วในข้อบ่งใช้อื่น), inebilizumab และ satralizumab อย่างไรก็ตามขณะนี้ยังไม่มียาใดรักษา NMOSD ให้หายขาด

Eculizumab เป็น humanized monoclonal IgG2/4 kappa antibody มีใช้มานานกว่า 10 ปีในข้อบ่งใช้สำหรับรักษา paroxysmal nocturnal hemoglobinuria ต่อมาได้รับข้อบ่งใช้เพิ่มเติมสำหรับรักษา hemolytic uremic syndrome, myasthenia gravis และล่าสุดเมื่อปีที่ผ่านมาได้รับข้อบ่งใช้เพื่อรักษา NMOSD ในผู้ใหญ่ที่ตรวจพบ anti-AQP4 antibody ยานี้ออกฤทธิ์จับจำเพาะกับ complement protein C5 จึงไม่แตกออกเป็น C5a และ C5b ด้วยเหตุนี้จึงไม่เกิด complement C5b-9 deposition เมื่อมี AQP4 antibody มากระตุ้น ซึ่งการเกิด C5b-9 deposition ทำเซลล์เสียหายและตายได้ eculizumab ผลิตในรูปยาน้ำใส บรรจุในขวดยาฉีดสำหรับใช้ครั้งเดียว ปริมาตร 30 มิลลิตร มีตัวยา 300 มิลลิกรัม สำหรับหยดเข้าหลอดเลือดดำ ขนาดยาที่แนะนำคือ เริ่มด้วย 900 มิลลิกรัม ทุกสัปดาห์ เป็นเวลา 4 สัปดาห์ จากนั้นสัปดาห์ต่อมาให้ขนาด 1,200 มิลลิกรัม หลังจากนั้นให้ขนาด 1,200 มิลลิกรัม ทุก 2 สัปดาห์ ผลไม่พึงประสงค์ที่พบบ่อยที่สุด (≥10%) ได้แก่ การติดเชื้อที่ทางเดินหายใจส่วนบน เยื่อจมูกและคออักเสบ ท้องเดิน ปวดหลัง เวียนศีรษะ โรคไข้หวัดใหญ่ ปวดข้อ คออักเสบ และสับสน

Inebilizumab (ชื่ออื่น: inebilizumab-cdon) เป็น humanized IgG1 monoclonal antibody ที่จับจำเพาะกับ CD19 บน B lymphocytes ทำให้เกิด antibody-dependent cellular cytolysis จึงลดจำนวน B lymphocytes ยานี้ได้รับข้อบ่งใช้เพื่อรักษา NMOSD ในผู้ใหญ่ที่ตรวจพบ anti-AQP4 antibody ผลิตในรูปยาน้ำใสหรือสีออกเหลือบเล็กน้อย (opalescent) บรรจุในขวดยาฉีดสำหรับใช้ครั้งเดียว ปริมาตร 10 มิลลิตร มีตัวยา 100 มิลลิกรัม สำหรับหยดเข้าหลอดเลือดดำ ขนาดยาที่แนะนำคือ ให้ครั้งแรก 300 มิลลิกรัม จากนั้นอีก 2 สัปดาห์ตามด้วยขนาด 300 มิลลิกรัม จากนั้นให้ครั้งละ 300 มิลลิกรัม ทุก 6 เดือน โดยนับจากให้ครั้งแรก ผลไม่พึงประสงค์ที่พบบ่อยที่สุด (≥10%) ได้แก่ การติดเชื้อในทางเดินปัสสาวะและอาการปวดข้อ

Satralizumab (ชื่ออื่น: satralizumab-mwge, sapelizumab) เป็น humanized IgG2 monoclonal antibody ที่จับจำเพาะกับ IL-6 receptor จึงขัดขวางการออกฤทธิ์ของ IL-6 ยานี้ได้รับข้อบ่งใช้เพื่อรักษา NMOSD ในผู้ใหญ่ที่ตรวจพบ anti-AQP4 antibody ผลิตในรูปยาน้ำใส บรรจุในกระบอกฉีดยาพร้อมใช้สำหรับให้ครั้งเดียว (single-dose prefilled syringe) มีตัวยา 120 มิลลิกรัม/มิลลิลิตร ฉีดเข้าใต้ผิวหนัง ขนาดที่แนะนำคือ 120 มิลลิกรัม ในสัปดาห์ที่ 0, 2 และ 4 หลังจากนั้นให้ขนาด 120 มิลลิกรัม ทุก 4 สัปดาห์ ผลไม่พึงประสงค์ที่พบบ่อยที่สุด (≥15%) ได้แก่ เยื่อจมูกและคออักเสบ ปวดศีรษะ การติดเชื้อที่ทางเดินหายใจส่วนบน กระเพาะอาหารอักเสบ ผื่นขึ้น ปวดข้อ ปวดแขนและขา อ่อนล้า และคลื่นไส้

อ้างอิงจาก:

(1) Glisson CC. Neuromyelitis optica spectrum disorders. https://www.uptodate.com/contents/neuromyelitis-optica-spectrum-disorders; (2) Frampton JE. Eculizumab: a review in neuromyelitis optica spectrum disorder. Drugs 2020;80:719-27; (3) Soliris (eculizumab) injection, for intravenous use. Highlights of prescribing information. Reference ID: 4454988, revised: 06/2019. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2019/125166s431lbl.pdf; (4) Uplizna (inebilizumab-cdon) injection, for intravenous use. Highlights of prescribing information. Reference ID: 4623153, revised: 06/2020. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2020/761142s000lbl.pdf; (5) Enspryng (satralizumab-mwge) injection, for subcutaneous use. Highlights of prescribing information. Reference ID: 4657149, revised: 08/2020. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2020/761149s000lbl.pdf