Live attenuated vaccine…อย่าลืมว่าไม่ควรให้แก่ผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกด

วัคซีนชนิดเชื้อเป็น (live attenuated vaccine) แม้เป็นวัคซีนที่ทำจากเชื้อโรคที่อ่อนฤทธิ์จนไม่สามารถก่อโรคได้ แต่ในผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกดไม่ว่าจะมีสาเหตุจากการใช้ยาหรือจากโรค อาจมีความเสี่ยงต่อการติดเชื้อจากวัคซีนที่ให้ได้ แม้จะเป็นที่ทราบกันว่าไม่ควรให้ live attenuated vaccine แก่ผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกด แต่สิ่งที่ปัญหามักเป็นเรื่องที่ผู้ให้ไม่ทราบว่าผู้รับวัคซีนมีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกด เกี่ยวกับเรื่องนี้ในบางประเทศกลับมาให้ความสนใจอีกครั้ง เช่น สหราชอาณาจักร มีเหตุการณ์ที่ทารกแรกเกิดได้รับวัคซีนบีซีจี (BCG vaccine) เพื่อป้องกันวัณโรคแล้วเกิดติดเชื้อวัณโรคและเสียชีวิต โดยช่วงที่ฉีดวัคซีนนั้นเป็นไปได้ว่าผู้ฉีดไม่ทราบว่าทารกมีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกดที่เป็นผลมาจากมารดาใช้ยา TNF-α inhibitor ขณะตั้งครรภ์ (ดูข้อมูลเพิ่มเติมเรื่อง “TNF-α inhibitors ผ่านรกได้…ผลกระทบต่อระบบภูมิคุ้มกันของทารกแรกคลอด” ใน “ข่าวยา” ประจำสัปดาห์ที่ 4 เดือน มีนาคม ปี 2559) นอกจากนี้มีผู้สูงอายุที่ได้รับ shingles (zoster) vaccine แล้วเกิดการติดเชื้อ varicella zoster รุนแรงจนเสียชีวิต จากการศึกษาประวัติความเจ็บป่วยและการใช้ยาคาดว่าผู้ป่วยอาจอยู่ในภาวะภูมิคุ้มกันถูกกดที่อาจเป็นผลมาจากยากดภูมิคุ้มกันเนื่องจากมีการปลูกถ่ายอวัยวะหรือบางรายอาจเกิดจากความเจ็บป่วย เช่น มีภาวะ lymphoproliferative disorders ทำให้องค์กรที่เกี่ยวข้องออกมาย้ำเตือนและให้ข้อแนะนำดังนี้

1. ไม่ควรให้วัคซีนชนิดเชื้อเป็นแก่ผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกด สำหรับผู้ที่พร่องภูมิคุ้มกันเพียงเล็กน้อยอาจไม่ห้ามที่จะรับวัคซีน ทั้งนี้ให้ศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับผลิตภัณฑ์วัคซีนแต่ละชนิด (summary of product characteristics) ซึ่งจะมีข้อแนะนำไว้

2. ผู้ให้วัคซีนควรต้องคุ้นเคยกับบ้อห้ามใช้และคำเตือนพิเศษของวัคซีนแต่ละชนิดก่อนการให้วัคซีน

3. ก่อนการให้วัคซีนชนิดเชื้อเป็น บุคลากรทางการแพทย์ต้องแยกให้ได้ว่าผู้ใดมีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกด

4. ยาที่มีผลกดภูมิคุ้มกันบางชนิดผ่านรกได้ซึ่งอาจส่งผลกดภูมิคุ้มกันทารกแรกเกิด และยาบางชนิดถูกขับออกทางน้ำนมได้ซึ่งอาจส่งผลกดภูมิคุ้มกันทารกที่ดื่มนมมารดา จึงควรพิจารณาเลื่อนการให้วัคซีนไปก่อน

5. แพทย์ผู้รับผิดชอบในการรักษาผู้ป่วยที่มีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกดอาจร่วมให้ความเห็นถึงความเหมาะสมก่อนผู้ป่วยได้รับวัคซีนชนิดเชื้อเป็น

6. หากผู้ให้วัคซีนไม่มั่นใจว่าผู้ที่จะรับวัคซีนชนิดเชื้อเป็นนั้นมีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกดหรือไม่ ควรเลื่อนการให้ไปก่อนจนกว่าจะได้รับความเห็นจากผู้เชี่ยวชาญคนอื่นและอาจรวมถึงความเห็นจากนักวิทยาภูมิคุ้มกัน (immunologist)

7. เมื่อผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกดไม่อาจได้รับวัคซีน ผู้ที่ใกล้ชิดควรได้รับวัคซีนครบตามความจำเป็นเพื่อลดความเสี่ยงในการนำโรคติดต่อไปสู่ผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันถูกกด

อ้างอิงจาก:

(1) Live attenuated vaccines: avoid use in those who are clinically immunosuppressed. Drug Safety Update volume 9 issue 9 April 2016: 7; (2) De Sanctis JB, Garmendia JV. Vaccine therapy update for pregnant, immunocompromised, and chronic diseases patients. Recent Pat Inflamm Allergy Drug Discov 2015;9:46-53; (3) Costa E, Buxton J, Brown J, Templeton KE, Breuer J, Johannessen I. Fatal disseminated varicella zoster infection following zoster vaccination in an immunocompromised patient. BMJ Case Rep 2016;2016. pii: bcr2015212688. doi: 10.1136/bcr-2015-212688.