Loading…

ไซยาไนด์: ความเป็นพิษ อาการ และการแก้พิษเบื้องต้น

ไซยาไนด์: ความเป็นพิษ อาการ และการแก้พิษเบื้องต้น

อ.ดร.ชัยวัฑฒน์ อ่อนศรี 

ภาควิชาเภสัชเคมี คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

17,196 ครั้ง เมื่อ 1 วันที่แล้ว
2023-05-29

ข่าวสารที่ประชาชนให้ความสนใจในช่วงเดือนที่ผ่านมาหนึ่งคงหนีไม่พ้นกรณีฆาตกรรมต่อเนื่องด้วยสารพิษไซยาไนด์ ไซยาไนด์ (cyanide, CN-) จัดเป็นสารพิษอันตรายควบคุมชนิดที่ 3 ตามประกาศของกรมโรงงานอุตสาหกรรม ผู้ผลิต นำเข้า ส่งออก หรือครอบครองต้องได้รับใบอนุญาตจากกรมโรงงานอุตสาหกรรม โดยทั่วไปไซยาไนด์สามารถพบได้ในรูปแบบเกลือของแข็งสีขาว เช่น โพแทสเซียมไซยาไนด์ (potassium cyanide; KCN) หรือ โซเดียมไซยาไนด์ (sodium cyanide; NaCN) ซึ่งเกลือดังกล่าวมีคุณสมบัติละลายน้ำได้ดี จึงอาจพบในรูปของสารละลายใสไม่มีสีได้เช่นกัน นอกจากนี้ยังอาจพบในรูปแก๊สไฮโดรเจนไซยาไนด์ (hydrogen cyanide; HCN) เมื่อผสมเกลือไซยาไนด์กับกรดเกลือ (hydrochloric acid; HCl) ซึ่งเป็นแก๊สที่ไม่มีสี แต่มีกลิ่นที่เป็นเอกลักษณ์คล้ายกลิ่นของถั่วอัลมอนด์ สารประกอบไซยาไนด์เหล่านี้มีการใช้ในอุตสาหกรรมหลายชนิด เช่น อุตสาหกรรมเหมืองทองคำ อุตสาหกรรมผลิตพสาสติก และเป็นองค์ประกอบในสารกำจัดแมลง ในพืชบางชนิด เช่น มันสำปะหลัง มันฝรั่ง เผือก หน่อไม้ ถั่วอัลมอนด์ สบู่ดำ เป็นต้น สามารถพบไซยาโนไกลโคไซด์ (cyanogenic glycoside) ซึ่งจะถูกย่อยด้วยเอนไซม์ในร่างกาย และปลดปล่อยไซยาไนด์อิสระที่เป็นพิษออกมา โดยไซยาโนไกลโคไซด์นี้จะถูกทำลายเมื่อโดนความร้อน ดังนั้นก่อนรับประทานพืชในกลุ่มนี้จึงควรปรุงให้สุก เพื่อป้องกันสารพิษของไซยาไนด์

ระดับของไซยาไนด์ที่จะแสดงความเป็นพิษในร่างกายมนุษย์ (lethal dose) คือ 0.5–3.5 มิลลิกรัมต่อกิโลกรัมของน้ำหนักตัว เมื่อพิษไซยาไนด์เข้าสู่ร่างกายจะก่อให้เกิดอาการปวดศีรษะ ใจสั่น หน้าแดง หายใจติดขัด ชัก หรือหมดสติ หากได้รับในปริมาณมากอาจทำให้เสียชีวิตได้ เนื่องจากไซยาไนด์จะรวมตัวกับเฟอร์ริกไอออน (ferric ion; Fe3+) ของไมโอโกลบิน (myoglobin) ที่อยู่ในไมโตคอนเดรีย (mitochondria) ทำให้ขัดขวางกระบวนการหายใจระดับเซลล์ผ่านการยับยั้งกระบวนการลูกโซ่ของการถ่ายทอดอิเล็กตรอน (electron transport chain)

การรักษาภาวะเป็นพิษจากไซยาไนด์จะใช้สารละลายโซเดียมไนไตรท์ (sodium nitrite; NaNO2) สำหรับฉีดหรือเอมิลไนไตรท์ (amyl nitrite) สำหรับการสูดดม เพื่อเปลี่ยนเฟอร์รัสไอออน (ferrous ion; Fe2+) ในฮีโมโกลบิน (hemoglobin) ให้เป็นเฟอร์ริกไอออนในรูปเมธฮีโมโกลบิน (methemoglobin) ซึ่งจะแย่งจับกับไซยาไนด์แทนไมโอโกลบิน จากนั้นจะให้โซเดียมไทโอซัลเฟต (sodium thiosulfate; Na2S2O3) เพื่อเปลี่ยนไซยาไนด์เป็นไทโอไซยาเนต (thiocyanate; SCN-) และถูกขับออกทางไตต่อไป อย่างไรก็ตามการรักษาภาวะเป็นพิษจากไซยาไนด์นี้ต้องอยู่ภายใต้การควบคุมของแพทย์เท่านั้น เนื่องจากภาวะเมธฮีโมโกลบินที่เกิดขึ้นอาจส่งผลให้เกิดภาวะขาดออกซิเจนของเนื้อเยื่อ และอวัยวะภายในร่างกาย

แม้ว่าปัจจุบันยังไม่มีวิธีการปฐมพยาบาลเบื้องต้นอย่างจำเพาะเจาะจงสำหรับผู้ที่สัมผัสกับไซยาไนด์ มีเพียงข้อแนะนำให้รีบเคลื่อนย้ายออกจากบริเวณที่มีการรั่วไหล และนำส่งโรงพยาบาลโดยทันที หากสัมผัสทางผิวหนังควรลดการสัมผัสด้วยการถอดเสื้อผ้าที่ปนเปื้อนออก แล้วทำความสะอาดบริเวณผิวสัมผัสด้วยน้ำสะอาด และสบู่ ไม่ควรกระตุ้นให้ผู้ป่วยอาเจียนหากได้รับผ่านการรับประทาน หากผู้ป่วยหยุดหายใจหรือหัวใจหยุดเต้นให้ช่วยเหลือด้วยการนวดหัวใจผายปอดกู้ชีพ (cardiopulmonary resuscitation; CPR) ห้ามใช้วิธีเป่าปากเพื่อป้องกันการได้รับพิษของผู้ช่วยเหลือ

แหล่งอ้างอิง/ที่มา
  1. บัญชีรายชื่อวัตถุอันตราย พ.ศ. 2538 กรมโรงงานอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม [อินเตอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ; 2538  [เข้าถึงเมื่อ 21 พ.ค. 2566]. เข้าถึงได้จาก: http://eis.diw.go.th/haz/hazard/sub_ laws/ l_38_20.htm
  2. อมรรัตน์ พรหมบุญ, สุนันทา รัตนาโภ และทิพย์มนต์ ภัทราคร. พิษไซยาไนด์: อันตราจริงหรือ? [อินเตอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ; 2550 [เข้าถึงเมื่อ 21 พ.ค. 2566]. เข้าถึงได้จาก: http://www3.rdi.ku.ac.th/ exhibition/50/plant/03_plant/03_plant.html
  3. จุฑารัตน์ อาชวรัตน์ถาวร. ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับไซยาไนด์. กรุงเทพฯ: สำนักอุตสาหกรรมพื้นฐาน; 2547.
  4. ศูนย์พิษวิทยารามาธิบดี คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล. Cyanide อันตรายที่ไม่ไกลตัว [อินเตอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ; 2538 [เข้าถึงเมื่อ 21 พ.ค. 2566]. เข้าถึงได้จาก: https://www. rama.mahidol.ac.th/poisoncenter/th/bulletin/bul95/v3n2/Cyanide
  5. สัมมน โฉมฉาย. ภาวะเมธฮีโมโกลบินนีเมียจากพิษของสารกำจัดวัชพืช. ใน: จารุวรรณ ศรีอาภา, บรรณาธิการ. ยาต้านพิษ 4. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ: สมาคมพิษวิทยาคลินิก; 2557. หน้า 68-74.
  6. โรงพยาบาลศิริราชปิยมหาราชการุณย์. ไซยาไนด์ (Cyanide) สารพิษอันตรายควรระวัง!!. [อินเตอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ; 2566 [เข้าถึงเมื่อ 21 พ.ค. 2566]. เข้าถึงได้จาก: https://www.siphhospital.com/th/news/ article/share/cyanide

บทความที่ถูกอ่านล่าสุด

ยาเขียว ยาไทยใช้ได้ทั้งผู้ใหญ่และเด็ก… 2 วินาทีที่แล้ว
ความเครียด และวิธีแก้ความเครียด 3 วินาทีที่แล้ว
หญ้าปักกิ่ง 8 วินาทีที่แล้ว
ยาเลื่อนประจำเดือน .. ที่นี่มีคำตอบ 11 วินาทีที่แล้ว
โรคพิษสุนัขบ้า ร้ายแรง แต่ป้องกันได้! 21 วินาทีที่แล้ว
ธาลัสซีเมีย (Thalassemia)...กินอย่างไรให้เหมาะสม 26 วินาทีที่แล้ว
ยาทาภายนอกรักษาโรคเชื้อรา : ยารักษากลากและเกลื้อน 30 วินาทีที่แล้ว
ยาทาสเตียรอยด์สำหรับโรคผิวหนัง 30 วินาทีที่แล้ว
ยาตีกันในผู้ป่วยโรคมะเร็ง 31 วินาทีที่แล้ว
เทคนิคป้อนยาสุนัขและแมวที่ไม่ยากอย่างที่คิด 31 วินาทีที่แล้ว

อ่านบทความทั้งหมด

เกี่ยวกับคณะเภสัชศาสตร์
คลังความรู้สู่ประชาชน บทความความรู้สู่ประชาชน บทความความรู้สู่ประชาชน

ความสำเร็จของวิชาชีพเภสัชกรรม เกิดจากความรู้ที่สามารถทำให้ผู้บริโภคยา มีการเสี่ยงต่ออันตรายจากยาที่ใช้ให้น้อยที่สุด แต่ได้รับผลในการป้องกัน หรือบำบัดโรคมากที่สุด

ความสำเร็จของวิชาชีพเภสัชกรรม เกิดจากความรู้ที่สามารถทำให้ผู้บริโภคยา มีการเสี่่ยงต่ออันตรายจากยาที่ใช้ให้น้อยที่สุด แต่ได้รับผลในการป้องกัน หรือบำบัดโรคมากที่สุด
ประดิษฐ์ หุตางกูร
คณบดีท่านแรกของคณะเภสัชศาสตร์

คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

447 ถนนศรีอยุธยา แขวงทุ่งพญาไท เขตราชเทวี กรุงเทพฯ 10400
Copyright © 2021 - 2025
งานเทคโนโลยีสารสนเทศฯ คณะเภสัชศาสตร์ ม.มหิดล
การใช้และการจัดการคุกกี้
เราใช้เทคโนโลยีคุกกี้เพื่อช่วยให้เว็บไซต์ทำงานได้อย่างถูกต้อง การเปิดให้ใช้คุณสมบัติทางโซเชียลมีเดีย และเพื่อวิเคราะห์การเข้าเว็บไซต์ของเรา