การเก็บรักษายาที่ห้องยาของโรงพยาบาลนั้นต้องมีความระมัดระวังเป็นพิเศษ เนื่องจากยามีหลากหลายรายการ หากเก็บไม่ถูกต้องจะทำให้ยาเสื่อมคุณภาพ และอาจทำให้หยิบยาผิด ผู้ป่วยเกิดอันตรายจากการได้รับยาที่ไม่ถูกต้อง
หลักการเก็บยาที่ถูกวิธีต้องคำนึงถึง ความปลอดภัย ถูกหลักวิชาการ และตรวจสอบง่าย ดังนี้
วิธีการเก็บรักษา
- การกำหนดสถานที่เก็บ มีแผนผังแสดงตำแหน่งการจัดเก็บเวชภัณฑ์ชัดเจนเพื่อความสะดวกแก่การค้นหา อาจกำหนดเป็นรหัสตัวเลขบอกสถานที่เก็บ
- ควรวางเวชภัณฑ์บนชั้น ไม่ควรวางไว้กับพื้นโดยตรง หากจำเป็นควรมีแผ่นไม้หรือแท่นรองรับเพื่อป้องกันความชื้นจากพื้นไม่ให้มาสู่ยา นอกจากนี้ยังทำให้การทำความสะอาดพื้นเป็นไปได้อย่างสะดวก
- ัดยาเป็นหมวดหมู่ อาจแบ่งตามรูปแบยา เช่น ยาเม็ด ยาฉีด ยาน้ำ ยาใช้ภายนอก เป็นต้น
- ัดเวชภัณฑ์ที่รับเข้าใหม่หรือที่มีอายุการใช้ยาวกว่าไว้ด้านในหรือด้านซ้าย จัดเวชภัณฑ์เก่าหรือที่มีอายุการใช้งานสั้นกว่าไว้ด้านนอกหรือด้านขวา
- ยาที่มีลักษณะภายนอกคล้ายกันควรทำสติกเกอร์ติดเพิ่ม เพื่อป้องกันการหยิบยาผิด ก่อนที่จะเก็บเข้าชั้นวาง ดังรูปที่ 1
(จากเอกสารประกอบการบรรยาย วิชาการตลาดยา ของ ภญ. พ.ต.อ.หญิงศิริพร จรุงศักดิ์เศรษฐ์)
- ติดสติกเกอร์สีต่างๆ แสดงปีที่ยาหมดอายุ และพิมพ์หมายเลขของเดือนที่หมดอายุลงบนสติกเกอร์ ลงที่ขวดหรือกล่องให้เห็นชัดเจน ทำบัญชีควบคุมวันหมดอายุของยาและเวชภัณฑ์และตรวจสอบทุกเดือน หากพบว่ายาใดใกล้หมดอายุ (ภายใน 6 เดือนข้างหน้า) และมีค้างอยู่ในคลังเวชภัณฑ์จำนวนมากซึ่งอาจใช้ไม่หมดทันเวลา ให้รีบรายงานต่อผู้อำนวยการโรงพยาบาลและคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบำบัด เพื่อขอความร่วมมือในการใช้หรือทำการแลกเปลี่ยนกับผู้ขาย
- ยาที่ต้องเก็บรักษาเป็นพิเศษ เช่น
- ยาเสพติดให้โทษประเภท 2 ต้องแยกเก็บไว้เป็นสัดส่วนในที่มั่นคง แข็งแรง ปลอดภัย มีกุญแจใส่ไว้พิเศษ
- ยาที่มีราคาแพงมาก ควรแยกเก็บ การหยิบยาต้องมีการควบคุม
- ยาที่ใช้ในการศึกษาวิจัย ต้องแยกเก็บ ควบคุมการเบิกจ่ายโดยผู้ที่มีอำนาจ
- แอลกอฮอล์และวัสดุไวไฟอื่นๆ เช่น เอธิลคลอไรด์ (ethyl chloride), อะซีโตน (acetone) ต้องเก็บในที่ที่มีอุณหภูมิต่ำและต้องเก็บแยกต่างหากจากเวชภัณฑ์อื่นๆ เพราะติดไฟได้ง่าย
- ยาประเภทชีววัตถุ เช่น อินซูลิน วัคซีน เซรุ่ม แอนตี้ทอกซิน ท็อกซอยด์ต้องเก็บไว้ที่อุณหภูมิระหว่าง 2-8 องศาเซลเซียส ต้องเก็บไว้ในตู้เย็นที่ควบคุมอุณหภูมิสำหรับเก็บเวชภัณฑ์โดยเฉพาะ และควรติดสติกเกอร์ บอกสภาวะการเก็บที่ถูกต้อง ดังรูปที่ 2
(จากเอกสารประกอบการบรรยาย วิชาการตลาดยา ของ ภญ. พ.ต.อ.หญิงศิริพร จรุงศักดิ์เศรษฐ์)
- ยาที่มีความเสี่ยงสูง (high - alert drugs) หมายถึงยาที่มีความเสี่ยงสูงที่จะก่อให้เกิดอันตราย หรือผลเสียต่อผู้ป่วยอย่างรุนแรง ถ้าหากมีความผิดพลาดในการสั่งใช้ยา คัดลอกคำสั่งใช้ยา จ่ายยา หรือการให้ยา ดังนั้นจึงต้องมีการจัดเก็บยาอย่างรัดกุม เพื่อไม่ให้เกิดการหยิบผิด ดังนี้
- ควรแยกยากลุ่มนี้ไว้ห่างกับยาที่มีรูปลักษณ์ภายนอกของภาชนะบรรจุที่คล้ายคลึงกัน เพื่อลดความคลาดเคลื่อนในการจ่าย/เตรียมยา
- ติด Sticker สีแดงที่ภาชนะที่เก็บยา เพื่อให้ชัดเจน และเพิ่มความระวังในการใช้ยามากขึ้น ดังรูปที่ 3
(จากเอกสารประกอบการบรรยาย วิชาการตลาดยา ของ ภญ. พ.ต.อ.หญิงศิริพร จรุงศักดิ์เศรษฐ์)
สภาวะที่ใช้เก็บยา
สภาวะในการเก็บรักษายาจะถูกระบุไว้ที่ฉลากยา อย่างไรก็ตาม การเก็บยาตามสภาวะการจัดเก็บยาที่ดีไม่ได้ยืนยันว่ายาจะมีความคงตัวตลอดไป เพราะจะต้องดูวันหมดอายุของยาด้วย ในกรณีที่ไม่ระบุสภาวะในการเก็บ ควรเก็บในสภาวะที่ป้องกันความชื้น ที่อุณหภูมิไม่เกิน 30o C และไม่แช่แข็ง
ระบบปรับอากาศของคลัง ควรมีการควบคุมอุณหภูมิ มีตู้เย็นพร้อมเทอร์โมมิเตอร์ประจำตู้ มีบันทึกการตรวจสอบอุณหภูมิของตู้เย็นอย่างน้อย 2 ครั้งต่อวัน
เอกสารอ้างอิง
- http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21083197
- https://pharmacy.mahidol.ac.th/th/knowledge/article/193
- http://www.healthtoday.net/thailand/Disease_n/disease177_5.html
- http://www.pharmyaring.com/download/drug_sharing1_pdf.pdf
