ภาวะพร่องเอนไซม์ G6PD...มียาต้องห้ามมากมายจริงหรือ?

การทำงานของเอนไซม์ glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD) มีความสำคัญต่อการเปลี่ยนน้ำตาลเป็นพลังงานแก่ร่างกายและมีความสำคัญต่อกระบวนการกำจัดอนุมูลอิสระที่จะมาทำลายเม็ดเลือดแดง ในผู้ที่มีภาวะพร่องเอนไซม์ G6PD จึงควรหลีกเลี่ยงยาที่ส่งเสริมให้เม็ดเลือดแดงแตกง่ายเพราะอาจเป็นอันตรายต่อชีวิตได้ ข้อมูลจากแหล่งต่างๆ ในช่วงที่ผ่านมาพบว่ามีคำแนะนำให้หลีกเลี่ยงการใช้ยามากมาย ทั้งๆ ที่ยาบางอย่างไม่มีหลักฐานสนับสนุนเป็นแต่เพียงการคาดการณ์ หรือยาบางอย่างมีหลักฐานสนับสนุนเพียงชิ้นเดียวและอาจเกี่ยวข้องกับการใช้ยาเกินกว่าขนาดที่แนะนำ จึงทำให้สูญเสียโอกาสในการใช้ยา ตัวอย่างยากลุ่ม 8-aminoquinolines เช่น primaquine ซึ่งใช้รักษาโรคมาลาเรียได้ผลดีและใช้กันมานานแล้วนั้น มีข้อแนะนำให้หลีกเลี่ยงการใช้ยานี้ในผู้ป่วยที่พร่องเอนไซม์ G6PD จนกระทั่งเมื่อไม่นานมานี้องค์การอนามัยโลก (WHO) ได้มีข้อสรุปออกมาว่ายานี้ในขนาดที่ไม่สูงมากนักแต่เพียงพอที่จะออกฤทธิ์เป็น gametocytocide ต่อเชื้อ Plasmodium falciparum คือ 0.25 มิลลิกรัม (เบส)/กิโลกรัม ที่ให้ครั้งเดียว สามารถใช้ได้อย่างปลอดภัยในผู้ป่วยดังกล่าว นอกจากนี้มีผู้รวบรวมข้อมูลในเรื่องนี้และแบ่งยาที่เคยแนะนำให้หลีกเลี่ยงการใช้ในผู้ที่มีภาวะพร่องเอนไซม์ G6PD ออกเป็น 3 กลุ่ม ได้แก่ (1) กลุ่มที่ควรหลีกเลี่ยงเนื่องจากไม่ปลอดภัย (2) กลุ่มที่อาจไม่ปลอดภัย แต่หากใช้ในขนาดที่ใช้รักษาอาจปลอดภัย และ (3) กลุ่มที่ไม่มีหลักฐานสนับสนุนว่าไม่ปลอดภัย พร้อมสรุปว่ายาที่ยังมีใช้อยู่ชนิดที่มีหลักฐานสนับสนุนว่าไม่ปลอดภัยและควรหลีกเลี่ยง (ในรายงานนี้รวม primaquine ไว้ด้วย) ได้แก่ dapsone, methylthioninium chloride (methylene blue), nitrofurantoin, phenazopyridine, primaquine, rasburicase และ tolonium chloride (toluidine blue) ส่วนยาอื่นๆ ไม่มีหลักฐานเพียงพอที่จะเชื่อได้ว่าไม่ปลอดภัยหากผู้ป่วยใช้ยาในขนาดที่ใช้รักษา สำหรับข้อมูลใหม่ที่เพิ่งมีรายงานเป็นครั้งแรกเมื่อไม่นานมานี้ เกี่ยวกับการเกิดภาวะโลหิตจางเฉียบพลันเนื่องจากเม็ดเลือดแดงแตก (acute hemolytic anemia) ในผู้ที่มีภาวะพร่องเอนไซม์ G6PD ที่ฉีดผลิตภัณฑ์แปะก๊วย (Ginkgo biloba) เพื่อป้องกันภาวะสมองเสื่อม (dementia) ซึ่งผู้ป่วยรายนี้ใช้ยาโดยไม่ได้อยู่ภายใต้คำแนะนำทางการแพทย์ อย่างไรก็ตามยังคงต้องมีข้อมูลเพิ่มเติมมาสนับสนุนในเรื่องนี้

อ้างอิงจาก:

(1) Lai SW, Chen JH, Kao WY. Acute hemolytic anemia in glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiency complicated by Ginkgo biloba. Acta Haematol 2013;130:288-90; (2) World Health Organization: Single dose primaquine as a gametocytocide in Plasmodium falciparum malaria; 2012. http://www.who.int/malaria/pq_updated_policy_recommendation_en_102012.pdf; (3) Youngster I, Arcavi L, Schechmaster R, Akayzen Y, Popliski H, Shimonov J, et al. Medications and glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiencyan evidence-based review. Drug Saf 2010;33:713-26