คนที่เป็นโรคหืดทำไมถึงห้ามใช้ยาแก้อักเสบกลุ่ม NSAIDs?

“ยาแก้อักเสบ” เป็นหนึ่งในยาที่ทุกคนอาจเคยมีประสบการณ์ในการใช้เพื่อบรรเทาอาการปวดและลดอาการอักเสบ เช่น ปวดฟัน ปวดประจำเดือน หรือปวดข้อ แต่ทราบหรือไม่ว่ายาแก้อักเสบเหล่านี้อาจก่อให้เกิดอันตรายกับผู้ป่วยโรคหืดได้ บทความนี้จะช่วยให้ผู้อ่านเข้าใจและทราบแนวทางการใช้ยาอย่างปลอดภัยมากขึ้น

โรคหืดคืออะไร

โรคหืด (asthma) คือ โรคทางระบบทางเดินหายใจที่เกิดจากการอักเสบของหลอดลม ทำให้หลอดลมเกิดการอุดกั้น โดยอาการที่พบบ่อยของโรคนี้ คือ อาการหอบเป็นช่วง ๆ ไอ หายใจมีเสียงหวีด หายใจไม่เต็มอิ่ม แน่นหน้าอก เป็นต้น ซึ่งอาการเหล่านี้สามารถเปลี่ยนแปลงได้ในแต่ละช่วงของวัน และมักสัมพันธ์กับปัจจัยกระตุ้นต่างๆ เช่น สารก่อภูมิแพ้ การติดเชื้อไวรัส หรือการเปลี่ยนแปลงของสภาพอากาศ เป็นต้น^(1,2)

ยาแก้อักเสบ (NSAIDs) คืออะไร

NSAIDs (เอ็นเสด) ย่อมาจาก Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs หรือ ยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ ออกฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ไซโคลออกซีเจเนส (cyclooxygenase) หรือเรียกสั้น ๆ ว่า ค็อกซ์ (COX) ซึ่งมี 2 ชนิด ได้แก่ COX-1 และ COX-2 เอนไซม์ทั้งสองชนิดนี้ทำหน้าที่เปลี่ยน arachidonic acid ให้กลายเป็น prostaglandin H₂ (PGH₂)⁽³⁾ ซึ่งเป็นสารตั้งต้นที่ถูกเอนไซม์ในเนื้อเยื่อเปลี่ยนต่อไปเป็น prostaglandins ชนิดต่าง ๆ ได้แก่ prostaglandin I₂ (PGI₂), prostaglandin D₂ (PGD₂), prostaglandin E₂ (PGE₂), prostaglandin F₂ (PGF₂) หรือ thromboxane A₂ (TXA₂)⁽⁴⁾ สารเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในร่างกาย เช่น การรับรู้ความเจ็บปวด กระบวนการอักเสบ การแข็งตัวของเลือด และการทำงานของระบบหัวใจและหลอดเลือด แม้ว่า COX-1 และ COX-2 จะมีโครงสร้างที่คล้ายกัน แต่มีบทบาทที่แตกต่างกันในร่างกาย⁽³⁾ โดย COX-1 เป็นเอนไซม์ที่สร้างอยู่ตลอดเวลา มีบทบาทในการปกป้องเยื่อบุกระเพาะอาหารโดยการสร้าง PGE₂ และควบคุมการแข็งตัวของเลือดผ่านการสร้าง TXA₂ ในทางกลับกัน COX-2 มักไม่ถูกสร้างในภาวะปกติแต่จะถูกกระตุ้นให้สร้างขึ้นเมื่อมีการอักเสบ ซึ่งการทำงานของ COX-2 มักส่งผลให้เกิดความเจ็บปวดและไข้ ดังนั้นยากลุ่ม NSAIDs ที่สามารถออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของ COX-2 จึงมีฤทธิ์บรรเทาอาการปวดและลดการอักเสบได้ ดังแสดงในรูปที่ 1

รูปที่ 1 แผนภาพกลไกการออกฤทธิ์ของยากลุ่ม NSAIDs^(5,6)

ชนิดของ NSAIDs

โดยทั่วไปสามารถแบ่ง NSAIDs ตามโครงสร้างทางเคมีของยา หรือความสามารถในการยับยั้ง COX อย่างเฉพาะเจาะจง ซึ่งในบทความนี้จะกล่าวถึงการแบ่งกลุ่มตามความสามารถในการยับยั้งเอนไซม์⁽⁵⁾ เนื่องจากจะสัมพันธ์กับข้อควรระวังในผู้ป่วยโรคหืดมากกว่า ได้แก่

1. กลุ่มที่ยับยั้ง COX-1 มากกว่า COX-2 เช่น aspirin, indomethacin, naproxen, ketoprofen และ piroxicam
2. กลุ่มที่ยับยั้งทั้ง COX-1 และ COX-2 อย่างไม่มีความจำเพาะ เช่น ibuprofen, ketorolac, loxoprofen และ tenoxicam
3. กลุ่มที่ยับยั้ง COX-2 มากกว่า COX-1 เช่น mefenamic acid, diclofenac, etodolac, meloxicam และ nabumetone
4. กลุ่มที่ยับยั้ง COX-2 อย่างจำเพาะ เช่น celecoxib, etoricoxib และ parecoxib

ทำไมยากลุ่ม NSAIDs จึงทำให้อาการโรคหืดแย่ลง?

การยับยั้งเอนไซม์ COX ส่งผลให้การสร้าง prostaglandins ลดลง โดยเฉพาะ PGE₂ ที่มีฤทธิ์ยับยั้งเอนไซม์ 5-lipoxygenase (5-LOX) ทำให้ arachidonic acid เปลี่ยนเป็น leukotrienes ซึ่งเป็นสารที่กระตุ้นให้หลอดลมหดตัวได้มากขึ้น ส่งผลให้อาการโรคหืดแย่ลง^(6,7) โดยอาการที่แย่ลงสัมพันธ์กับความจำเพาะในการยับยั้งเอนไซม์ COX โดยเฉพาะกลุ่มที่ออกฤทธิ์ยับยั้ง COX-1 ได้มาก เช่น aspirin, ibuprofen, naproxen และ ketorolac เป็นต้น⁽⁷⁾ เนื่องจาก COX-1 เป็นเอนไซม์ที่สร้างอยู่ตลอดเวลาในทางเดินหายใจ หากเอนไซม์ดังกล่าวถูกยับยั้งจะมีผลทำให้ระดับ PGE₂ ลดลงจนไม่เพียงพอที่จะยับยั้งเอนไซม์ 5-lipoxygenase ทำให้เกิด leukotrienes ที่มีฤทธิ์กระตุ้นให้หลอดลมหดตัวได้มากขึ้น ต่างจากยากลุ่มที่ยับยั้งเอนไซม์ COX-2 อย่างจำเพาะ เช่น celecoxib ซึ่งมีผลลดปริมาณ PGE₂ ในทางเดินหายใจน้อยกว่า ดังแสดงในรูปที่ 2

รูปที่ 2 กลไกของยากลุ่ม NSAIDs ทำให้เกิดการหดตัวของหลอดลม^(5,6)

โรคทางระบบหายใจอื่น ๆ ที่อาการอาจแย่ลงจากการใช้ยากลุ่ม NSAIDs

นอกจากโรคหืดแล้ว ยังมีโรคทางระบบหายใจอื่น ๆ เช่น โรคริดสีดวงจมูก โรคภูมิแพ้จมูกอักเสบ โรคจมูกอักเสบ และโรคไซนัสอักเสบ^(7,8) ที่อาจกำเริบหรือมีอาการแย่ลงเมื่อได้รับยากลุ่ม NSAIDs เนื่องจากกลไกการออกฤทธิ์ของยาเช่นเดียวกันกับโรคหืด อย่างไรก็ตามหากมีความจำเป็นต้องได้ใช้ยากลุ่ม NSAIDs สามารถเลือกใช้ NSAIDs ที่ออกฤทธิ์จำเพาะต่อเอนไซม์ COX-2 เช่น celecoxib หรือ etoricoxib ได้ ทั้งนี้ผู้ป่วยควรใช้ยากลุ่ม NSAIDs อย่างระมัดระวังและควรใช้ภายใต้คำแนะนำของแพทย์หรือเภสัชกร

บทสรุป

ยาแก้อักเสบกลุ่ม NSAIDs โดยเฉพาะที่ยับยั้งเอนไซม์ COX-1 มีผลเพิ่มการสร้างสารที่กระตุ้นให้หลอดลมหดตัว ส่งผลให้อาการของโรคทางเดินหายใจกำเริบหรือแย่ลงได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ป่วยโรคหืด หากจำเป็นต้องใช้ NSAIDs แนะนำให้เลือกใช้กลุ่มที่ออกฤทธิ์จำเพาะต่อ COX-2 แทน อย่างไรก็ตามการใช้ยา NSAIDs ทุกชนิด ควรอยู่ภายใต้คำแนะนำของแพทย์หรือเภสัชกร เพื่อความปลอดภัยในการใช้ยา

เอกสารอ้างอิง

1. สมาคมอุรเวชช์แห่งประเทศไทย ในพระบรมราชูปถัมภ์. แนวทางการวินิจฉัยและบำบัดโรคหืดในผู้ใหญ่สำหรับอายุรแพทย์และแพทย์ทั่วไปในประเทศไทย พ.ศ. 2566. พิมพ์ครั้งที่ 1. นนทบุรี: บริษัท ภาพพิมพ์ จำกัด; 2566.
2. Goldin J, Hashmi MF, Cataletto ME. Asthma. [Internet]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 [Updated 2024 May 3]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK430901/.
3. Angiolillo DJ, Weisman SM. Clinical pharmacology and cardiovascular safety of naproxen. Am J Cardiovasc Drugs. 2017; 17(2):97-107.
4. Schmidt M, Lamberts M, Olsen A-MS, Fosbøll EL, Niessner A, Tamargo J, et al. Cardiovascular safety of non-aspirin non-steroidal anti-inflammatory drugs: review and position paper by the working group for Cardiovascular Pharmacotherapy of the European Society of Cardiology. Eur Heart J. 2016; 37(13):1015-23.
5. Arfeen M, Srivastava A, Srivastava N, Khan RA, Almahmoud SA, Mohammed HA. Design, classification, and adverse effects of NSAIDs: A review on recent advancements. Bioorg Med Chem. 2024; 112:117899.
6. Woo SD, Luu QQ, Park HS. NSAID-Exacerbated Respiratory Disease (NERD): From Pathogenesis to Improved Care. Front Pharmacol. 2020; 11:1147.
7. Laidlaw TM. Pathogenesis of NSAID-induced reactions in aspirin-exacerbated respiratory disease. World J Otorhinolaryngol Head Neck Surg. 2018; 4(3):162-8.
8. Andersén H, Ilmarinen P, Honkamäki J, Tuomisto LE, Hisinger-Mölkänen H, Backman H, et al. NSAID-exacerbated respiratory disease: a population study. ERJ Open Res. 2022; 8(1):00462-2021.