ยาหลายอย่างมีข้อมูลว่าทำให้เกิดผลข้างเคียงได้ทั้งท้องผูกและท้องเสีย มันเกิดขึ้นได้ยังไงครับ ยาตัวเดียวกันทำให้ลำไส้เคลื่อนไหวได้ทั้งมากขึ้นและน้อยลงได้ด้วย?

คำตอบ

อาการท้องผูกและท้องเสียจากยาเกิดขึ้นได้จากหลายกลไก โดยทั่วไปอาการท้องผูกมักเกิดจากการที่ลำไส้เคลื่อนไหวลดลง ขณะที่อาการท้องเสียมักเกิดจากการที่ของเหลวในลำไส้เพิ่มขึ้น ทั้งสองภาวะนี้เกิดขึ้นได้เมื่อยาออกฤทธิ์รบกวนการทำงานของระบบประสาทลำไส้ (enteric nervous system) หรือเซลล์เยื่อบุลำไส้ (enterocyte) นอกจากนี้ยังเกี่ยวข้องกับจุลินทรีย์ภายในลำไส้ที่มีบทบาทสำคัญในการคงสภาพโครงสร้างเยื่อบุลำไส้ รวมถึงควบคุมความสมดุลของระบบภูมิคุ้มกันและการเผาพลาญพลังงาน ซึ่งจุลินทรีย์ภายในลำไส้ของแต่ละคนนั้นแตกต่างกันและเปลี่ยนแปลงได้จากหลายปัจจัย เช่น พันธุกรรม อายุ สิ่งแวดล้อม อาหาร วิถีชีวิตและการใช้ยา ทั้งนี้ยาหนึ่งตำรับยังอาจสามารถทำให้เกิดได้ทั้งอาการท้องผูกและท้องเสียได้จากส่วนประกอบที่ใช้ เช่น ยาลดกรด (antacid) ซึ่งมักประกอบด้วยสารหลายชนิด ได้แก่ อะลูมิเนียมไฮดรอกไซด์ (aluminum hydroxide, Al(OH)3) ซึ่งมีผลทำให้เกิดท้องผูก และแมกนีเซียมไฮดรอกไซด์ (magnesium hydroxide, Mg(OH)2) แมกนีเซียมไตรซิลิเกต (magnesium trisilicate, Mg2O8Si3) หรือ แมกนีเซียมคาร์บอเนต (magnesium carbonate, MgCO3) ที่มีผลทำให้เกิดท้องเสีย ดังนั้นผู้ป่วยที่ใช้ยาลดกรดซึ่งมีทั้งอะลูมิเนียมและแมกนีเซียมผสมกัน อาจเกิดอาการท้องผูกหรือท้องเสียได้ขึ้นอยู่กับปริมาณของแต่ละส่วนประกอบ และความไวของแต่ละบุคคลจากปัจจัยต่าง ๆ ดังที่กล่าวไว้ข้างต้น

Reference:
1. Ewe K. Diarrhoea and constipation. Baillieres Clin Gastroenterol. 1988 Apr;2(2):353-84.
2. PharmCare. Antacid in GERD [Internet]. Bangkok: PharmCare; 2021 [cited 2025 Sep 9]. Available from: https://app.pharmcare.co/article/detail/62/antacid-in-GERD.
3. Iancu MA, Profir M, Roşu OA, Ionescu RF, Cretoiu SM, Gaspar BS. Revisiting the Intestinal Microbiome and Its Role in Diarrhea and Constipation. Microorganisms. 2023;11(9).

Keywords:
ยา, ท้องผูก, ท้องเสีย, ผลข้างเคียง