บิสฟอสโฟเนตใช้อย่างไรให้เกิดผล

โรคกระดูกพรุนเป็นโรคที่พบได้บ่อยในคนไทยทั้งเพศหญิงและเพศชาย มักพบในผู้สูงอายุ โดยสาเหตุสำคัญของโรค คือ การทำงานของฮอร์โมนที่ลดลง ส่วนสาเหตุอื่นๆของโรคกระดูกพรุน เช่น การดื่มกาแฟ การสูบบุหรี่ การรับประทานอาหารที่มีแคลเซียมต่ำ ขาดการออกกกำลังกาย เป็นต้น¹

บิสฟอสโฟเนต (bisphosphonates) เป็นยาที่มีข้อบ่งใช้ในการรักษาโรคกระดูกพรุน ได้แก่ โรคกระดูกพรุนในหญิงวัยหมดประจําเดือน โรคกระดูกพรุนในชายวัยสูงอายุ โรคกระดูกพรุนที่เกิดจากยาคอร์ติโคสเตียรอยด์ (corticosteroids) มะเร็งที่กระจายไปที่กระดูก ภาวะแคลเซียมสูงโดยเฉพาะที่เกิดจากมะเร็ง และโรคพาเจท (Paget's disease) ซึ่งยาในกลุ่มนี้มีหลายตัว เช่น อเลนโดรเนต (alendronate) ริสสิโดรเนต (risedronate) ไอแบนโดรเนต (ibandronate) ซึ่งเป็นยาในรูปแบบรับประทาน และโซลิโดรเนต (zoledronate) เป็นยาฉีดเข้าทางหลอดเลือดดำ²

ยาบิสฟอสโฟเนตเป็นยาที่ต้องรับประทานให้ถูกวิธีอย่างเคร่งครัด เพื่อประสิทธิภาพที่ดีในการรักษา เพราะการรับประทานยาบิสฟอสโฟเนตมีการดูดซึมในทางเดินอาหารค่อนข้างน้อย ดังนั้นการรับประทานยาผิดวิธีอาจทำให้ยาไม่ได้ประสิทธิผลในการรักษาโรค และอาจทำให้เกิดผลข้างเคียงขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งผลข้างเคียงต่อระบบทางเดินอาหาร จึงมีคำแนะนำในการใช้ยาที่ถูกวิธีสำหรับผู้ป่วยที่ต้องรับประทานยานี้³ คือ

1. ควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาในผู้ป่วยที่กำลังมีอาการของระบบทางเดินอาหาร หรือ มีโรคหลอดอาหารอยู่เดิม เช่น การเคลื่อนไหวของหลอดอาหารผิดปกติ หลอดอาหารตีบ เป็นต้น
2. หากมีอาการของหลอดอาหารอักเสบหรืออาการทางระบบทางเดินอาหารส่วนต้น เช่น อาการแสบร้อนหน้าอก ปวดท้อง คลื่นไส้ เป็นต้น ควรแจ้งแพทย์ทันทีเพื่อพิจารณาการหยุดรับประทานยาบิสฟอสโฟเนต
3. รับประทานยาในตอนเช้าหลังตื่นนอนขณะท้องว่าง โดยรับประทานยาพร้อมกับน้ำเปล่า 180-240 มิลลิลิตร (ประมาณครึ่งถึงหนึ่งแก้ว) และหลังรับประทานยา ต้องอยู่ในท่าตั้งตรงไม่น้อยกว่า 30-60 นาที (นั่งตัวตรงหรือยืนตัวตรง ห้ามก้ม ห้ามเอน ห้ามนอน) ไม่ควรรับประทานยาพร้อมนม กาแฟ น้ำผลไม้ น้ำแร่ และยาเม็ดแคลเซียม เนื่องจากทำให้การดูดซึมยาบิสฟอสโฟเนตลดลง
4. หลังรับประทานยาไม่ควรรับประทานอาหารและเครื่องดื่ม เช่น นม กาแฟ น้ำผลไม้ และยาอื่นๆเป็นระยะเวลาอย่างน้อย 30 นาทีสำหรับยาอเลนโดรเนตและริสสิโดรเนต หรือ 60 นาทีสำหรับยาไอแบนโดรเนต

กรณีที่ลืมรับประทานยาในตอนเช้า ไม่ควรรับประทานยาในวันที่ลืมให้ข้ามการรับประทานยาในวันนั้นไปแล้วเริ่มรับประทานยาใหม่ในเช้าวันรุ่งขึ้น ในช่วงเวลาเดิมที่เคยรับประทาน โดยห้ามเพิ่มขนาดยาเป็น 2 เท่า เนื่องจากยาบิสฟอสโฟเนตดูดซึมได้ดีที่สุดตอนเช้าหลังตื่นนอนขณะท้องว่าง⁴

นอกจากการรับประทานยาที่ถูกวิธีแล้ว การปฏิบัติตัวอย่างถูกต้องเพื่อลดปัจจัยเสี่ยงในการเกิดโรคกระดูกพรุน เป็นอีกสิ่งหนึ่งที่จะช่วยให้เห็นประสิทธิผลสูงสุดในการรักษา เช่น ออกกำลังกายเป็นกิจวัตร รับประทานอาหารที่มีแคลเซียมสูง งดการดื่มสุราและสูบบุหรี่ ระมัดระวังการใช้ยาที่อาจทำให้เกิดโรคกระดูกพรุน เช่น ยาสเตียรอยด์ เป็นต้น⁵

เอกสารอ้างอิง

1. ประเสริฐ อัสสัตชัย. โรคกระดูกพรุน [อินเตอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล. [เข้าถึงเมื่อ 23 ส.ค. 2557]. เข้าถึงได้จาก: http://www.si.mahidol.ac.th/sidoctor/e-pl/admin/article_files/154_1.pdf
2. คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. การใช้ยาบิสฟอสโฟเนตในการรักษาโรคกระดูกพรุน [อินเตอร์เน็ต]. กรุงเทพฯ: 2552 [เข้าถึงเมื่อ 22 ส.ค. 2557]. เข้าถึงได้จาก: http://thairheumatology.org/attchfile/bisphophonate52.pdf.
3. ฉัตรเลิศ พงษ์ไชยกุล, บรรณาธิการ. ตำราโรคกระดุกพรุน เล่ม 2. กรุงเทพฯ:โฮลิสติก พับลิชชิ่ง; 2552:744-5.
4. ยากับคุณ. Alendronate sodium [อินเตอร์เน็ต]. 2553 [เข้าถึงเมื่อ 24 ส.ค. 2557]. เข้าถึงได้จาก: http://www.yaandyou.net/index.php/component/drug/?nsetidT=7346&drugname=alendronate+sodium& drugtype=g.
5. มูลนิธิโรคกระดูกพรุนแห่งประเทศไทย. แนวทางเวชปฏิบัติสำหรับโรคกระดูกพรุน พ.ศ.2553. กรุงเทพฯ: มูลนิธิโรคกระดูกพรุนแห่งประเทศไทย. 2553.