Share this page

ต่อมไทรอยด์มีหน้าที่อย่างไรในร่างกาย

ต่อมไทรอยด์ทำหน้าที่สร้างฮอร์โมนที่สำคัญ 2 ประเภทได้แก่ Triiodothyronine หรือ T₃ และ tetraiodothyronine หรือที่เรียกว่าฮอร์โมนไทรอกซีน (thyroxine) หรือ T₄ นอกจากนั้นต่อมไทรอยด์ยังสร้างฮอร์โมนแคลซิโตนิน (calcitonin) ที่เป็นฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับการควบคุมสมดุลของแคลเซียมในเลือด (calcium homeostasis) อีกด้วย^1,2

ฮอร์โมนไทรอยด์ทำหน้าที่อะไร

ฮอร์โมนไทรอยด์ทำหน้าที่สำคัญมากในร่างกายเกี่ยวกับการควบคุมการเจริญเติบโต พัฒนาการของสมองในทารก ควบคุมกระบวนการเมแทบอลิซึม (metabolism) ของคาร์โบไฮเดรต ไขมันและโปรตีน ฮอร์โมนไทรอยด์ทำให้มีการเพิ่มการใช้ออกซิเจนของร่างกายและเพิ่มการสร้างความร้อนในร่างกาย และมีผลควบคุมอุณหภูมิร่างกาย (thermogenesis) ด้วย นอกจากนั้นทำหน้าที่ควบคุมการเจริญเติบโต การพัฒนาและการทำงานของเนื้อเยื่อทุกส่วนในร่างกาย โดยเฉพาะในระบบประสาท ระบบสืบพันธุ์ และระบบกระดูกและกล้ามเนื้อ กระตุ้นการสังเคราะห์โปรตีน และการหลั่งและการออกฤทธิ์ของฮอร์โมนเกี่ยวกับการเติบโต (growth hormone) ต่อเนื้อเยื่อต่างๆ การขาดฮอร์โมนไทรอยด์ ทำให้ผู้ป่วยมีการทำงานของร่างกายผิดปกติการทำหน้าที่ต่างๆในร่างกายทำงานช้าลง โดยเฉพาะในทารกแรกเกิดและเด็ก การขาดฮอร์โมนไทรอยด์ ทำให้เกิดภาวะที่เรียกว่า “cretinism” ผู้ป่วยจะมีตัวเตี้ยแคระเกร็น (dwarfism) และมีภาวะผิดปกติของสมอง ²

ร่างกายควบคุมการทำงานของต่อมไทรอยด์อย่างไร

การหลั่งฮอร์โมนไทรอยด์ถูกควบคุมผ่านสมองส่วนไฮโปธาลามัส (hypothalamus) กระตุ้นต่อมใต้สมองพิทูอิทารี่ (pituitary gland) โดยฮอร์โมน thyrotropin releasing hormone  หรือเรียกย่อๆว่า TRH แล้วสมองส่วนพิทูอิทารี่จะกระตุ้นการหลั่งฮอร์โมนไทรอยด์จากต่อมไทรอยด์ผ่านฮอร์โมน thyrotropin stimulating hormone หรือเรียกว่า TSH ตามลำดับ TSH จะทำหน้าที่ “สั่งการ” ให้ต่อมไทรอยด์สังเคราะห์ฮอร์โมนไทรอยด์ ออกมา 2 ชนิด คือ

• T4 – ซึ่งพบในปริมาณมากในเลือด แต่ไม่ใช่ตัวออกฤทธิ์หลักในการจับกับตัวรับไทรอยด์ (thyroid receptor) และ
• T3– ซึ่งพบในเลือดปริมาณน้อยกว่า T4 แต่เป็นฮอร์โมนที่ออกฤทธิ์ในร่างกายในการจับกับตัวรับไทรอยด์ ที่อยู่ตามตำแหน่งต่างๆในร่างกาย โดยร่างกายสามารถเปลี่ยน T4 เป็น T3 เพื่อใช้งานได้ 

โดยเมื่อร่างกายมีระดับฮอร์โมนไทรอยด์ (T3 และ T4) เพียงพอแล้ว ร่างกายจะมีระบบควบคุมแบบ “ย้อนกลับ” (negative feedback control) โดยจะยับยั้งการทำงานของสมองส่วนไฮโปธาลามัสให้หยุดกระตุ้นการสร้าง TRH และ TSH และหยุดการสังเคราะห์ T3 และ T4 ตามลำดับ ดังแสดงในตารางที่ 1 ระดับ T3, T4 และ TSH ในเลือดจะใช้ช่วยวินิจฉัยความผิดปกติของการทำงานต่อมไทรอยด์

ตารางที่  1 การแปลผลการทำงานต่อมไทรอยด์ในเลือด  

นอกจากนั้นอีกปัจจัยหนึ่งที่ควบคุมการสร้างไทรอยด์ฮอร์โมนคือระดับความเข้มข้นของสารไอโอดีนในเลือด โดยหากมีปริมาณไอโอดีนในเลือดต่ำลงจะทำให้มีการสร้างฮอร์โมนไทรอยด์ลดลงและร่างกายจะหลั่ง TSH ออกมามากขึ้นเพื่อกระตุ้นการทำงานของต่อมไทรอยด์^1,2

ความผิดปกติของต่อมไทรอยด์มีอะไรบ้าง

โรคที่เกี่ยวข้องกับต่อมไทรอยด์เกิดจากความผิดปกติของการทำงานของต่อมไทรอยด์  โดยแบ่งเป็น 2 ชนิดใหญ่ๆ คือภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานมากกว่าปกติ (hyperthyroidism) และภาวะต่อมไทรอยด์ทำงานต่ำกว่าปกติ (hypothyroidism) นอกจากนั้นยังพบความผิดปกติอื่นๆ ได้แก่ โรคก้อนที่ต่อมไทรอยด์ (thyroid goiter) และ โรคมะเร็งต่อมไทรอยด์ (thyroid cancer) เป็นต้น

โรคไทรอยด์ต่ำ (hypothyroidism) คืออะไร 

ภาวะที่มีการสร้างและหลั่งฮอร์โมนไทรอยด์ต่ำกว่าปกติ ส่วนใหญ่ผู้ป่วยจะมีอาการพูดช้า ทำงานช้า รู้สึกขี้หนาว ท้องผูก น้ำหนักตัวเพิ่มทั้งๆที่ไม่ได้รับประทานอาหารมากกว่าปกติ ตัวบวม มีเลือดประจำเดือนมากกว่าปกติ ผิวหนังหยาบแห้ง เป็นต้น^1,2 สาเหตุของโรคไทรอยด์ต่ำ เกิดได้หลายสาเหตุ^1-3 ได้แก่

1). การอักเสบของต่อมไทรอยด์ สาเหตุจากภาวะความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกัน (autoimmune disease) มีการสร้างแอนติบอดี (antibody) ทำลายฮอร์โมนไทรอยด์ด้วยภูมิคุ้มกันของตัวเอง ซึ่งเรียกภาวะนี้ว่า “Hashimoto’s disease”

2). ผลจากการรักษาภาวะไทรอยด์สูง เช่น การผ่าตัดต่อมไทรอยด์ออก การรักษาด้วยการฉายรังสีที่ทำให้เกิดการทำลายเนื้อต่อมไทรอยด์ หรือผลการรักษาด้วยยาต้านไทรอยด์ที่ส่งผลทำให้มีระดับฮอร์โมนไทรอยด์ต่ำ เป็นต้น

3). การขาดสารอาหาร โดยเฉพาะอาหารที่มีไอโอดีนเป็นส่วนประกอบ

4). ต่อมไทรอยด์อักเสบ (thyroiditis หรือ inflammation of thyroid) 

รู้ได้อย่างไรว่าเป็นโรคไทรอยด์ต่ำ

1). อาการแสดง ได้แก่ น้ำหนักขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ ผิวแห้ง ขี้หนาว ผมบาง พูดช้า ทำงานช้า คิดช้า ท้องผูก ปวดเมื่อยตามตัว กล้ามเนื้ออ่อนแรง ปวดข้อ ประจำเดือนมาไม่ปกติหรือมาปริมาณมากกว่าปกติ มีการสะสมของสารมูโคโพลีซักคาไรด์ (mucopolysaccharide) ตามชั้นผิวหนัง ทำให้หน้าบวม หนังตาบวม ผิวหนังหยาบแห้ง เสียงแหบ หรือเสียงขึ้นจมูก มีอาการคัดจมูก บางคนมีอาการทางจิตเวชร่วมด้วย เช่น ซึมเศร้า เป็นต้น อย่างไรก็ตามในผู้ป่วยบางรายไม่มีอาการแสดงชัดเจน เนื่องจากอาการโรคมีลักษณะที่ไม่จำเพาะทำให้วินิจฉัยได้ยาก ส่วนใหญ่ต้องมีการตรวจระดับฮอร์โมนในเลือดเพื่อวินิจฉัยยืนยันผล ^2,3

2). ผลทางห้องปฏิบัติการ ผลการตรวจเลือดจะพบระดับของ free thyroxine (T4) และ T3 ลดลง ขณะที่มีการเพิ่มขึ้นของระดับ TSH มากขึ้น นอกจากนั้นการวัด anti-thyroid antibody หากพบ TPO antibodies ให้ผลบวกจะช่วยวินิจฉัยว่าเป็น Hashimoto’s thyroiditis ^2,3

เป้าหมายการรักษาและแนวทางการรักษา

ผู้ป่วยโรคไทรอยด์ต่ำส่วนใหญ่มักเป็นชนิดถาวรและต้องการการรักษาในระยะยาว จุดประสงค์ของการรักษาที่สำคัญคือต้องการฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทน เพื่อชดเชยการขาดฮอร์โมนไทรอยด์เพื่อทำให้การทำงานของระบบต่างๆ ของร่างกายกลับคืนสู่ภาวะปกติ  การรักษาทำโดยการให้ฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทน รูปแบบยาเตรียมที่เป็นทางเลือกคือ levothyroxine หรือ T4  โดยต้องปรับขนาดยาให้เหมาะสมตามผู้ป่วยแต่ละราย ส่วนใหญ่รับประทานยาวันละครั้ง สำหรับผู้ป่วยที่สูงอายุ และผู้ป่วยโรคหัวใจ ต้องลดขนาดยาลง ทั้งนี้เนื่องจากผู้ป่วยสูงอายุมีความไวต่อฮอร์โมนมาก และหากมีภาวะผิดปกติเกี่ยวกับโรคหัวใจแพทย์อาจจะพิจารณาหยุดใช้หรือลดขนาดยาลง²

• ฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทนสำหรับรักษาภาวะฮอร์โมนไทรอยด์ต่ำมีอาการไม่พึงประสงค์อะไรบ้าง
• อาการไม่พึงประสงค์จากการรับประทานฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทนที่อาจพบ ได้แก่ อาการทางระบบหัวใจและหลอดเลือด เช่น หัวใจเต้นเร็ว ความดันโลหิตสูง เป็นต้น ซึ่งควรต้องระวังการเกิดอาการไม่พึงประสงค์เหล่านี้โดยเฉพาะในผู้สูงอายุและผู้ที่มีโรคประจำตัวเกี่ยวกับโรคหัวใจอยู่แล้ว
• อาการไม่พึงประสงค์อื่นๆที่อาจพบโดยเฉพาะการได้รับในขนาดสูง ซึ่งอาการไม่พึงประสงค์เหล่านี้จะคล้ายกับการมีฮอร์โมนไทรอยด์มากเกินไปในร่างกาย ได้แก่ หัวใจเต้นเร็ว อาการกังวล เหนื่อยง่าย หงุดหงิด นอนไม่หลับ กระวนกระวาย หิวบ่อย น้ำหนักลงลง มวลกระดูกลดลง  เป็นต้น 
• ยาอะไรบ้างที่เกิดอันตรกิริยากับฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทน
• ฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทน (T₄) เมื่อให้โดยการรับประทาน จะถูกดูดซึมได้ดีในลำไส้เล็ก อย่างไรก็ตามการรับประทานร่วมกับยาหรืออาหารบางชนิดอาจมีผลรบกวนการดูดซึมของ T₄ ได้เช่น ยาลดกรด แคลเซียม ธาตุเหล็ก ยาชนิดอื่นๆ โดยเฉพาะที่มีประจุในโครงสร้าง เช่น sucralfate, cholestyramine, colestipol เป็นต้น โดยหากจำเป็นต้องรับประทานร่วมกัน ควรรับประทานห่างกันอย่างน้อย 2-4 ชม.
• ยาที่มีผลรบกวนกระบวนการเมแทบอลิซึมของ T4 เช่น ยาที่มีฤทธิ์เหนี่ยวนำเอนไซม์ที่เร่งการทำลาย T4 (enzyme inducer) เช่น rifampin, phenobarbital, carbamazepine, phenytoin เป็นต้น

การติดตามผลการรักษาหลังการรับประทานฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทน

• ติดตามค่า TSH, T3 และ T4 ในเลือดหลังจากรักษาด้วยยานาน 6-8 สัปดาห์ และสังเกตอาการแสดง 

ควรปฏิบัติตนอย่างไรขณะใช้ยารักษาโรคไทรอยด์ต่ำ

1. ควรแนะนำให้ทานยา levothyroxine ก่อนอาหารนาน 30 นาทีหรือ 1 ชั่วโมงพร้อมน้ำเปล่า (หลีกเลี่ยงกับรับประทานพร้อมนม) หลีกเลี่ยงการทานยาร่วมกับยาชนิดอื่นๆที่อาจเกิดอันตรกิริยาระหว่างยา และแนะนำให้รับประทานยาในเวลาเดียวกันเพื่อให้ระดับยาคงที่

2. รับประทานยาสม่ำเสมอตามแพทย์สั่ง อย่าปรับขนาดยาเอง และห้ามหยุดรับประทานยาเอง โดยไม่ปรึกษาแพทย์แม้อาการดีขึ้นแล้ว

3. ตรวจติดตามวัดระดับฮอร์โมนไทรอยด์ในเลือด ติดตามวัดระดับ TSH และ free thyroxine เป็นระยะๆ (ทุก 4-6 เดือน) เพื่อแพทย์สามารถปรับขนาดยาให้เหมาะสม

4. หากมีการตั้งครรภ์ หรือเกิดโรคประจำตัวอื่นโดยเฉพาะโรคหัวใจและหลอดเลือด ต้องปรึกษาแพทย์เพื่อปรับขนาดยา 

5. หลังรับประทานฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทนแล้ว หากมีอาการผิดปกติ เช่น ใจสั่น น้ำหนักลดเร็ว นอนไม่หลับ เหงื่อออกมาก อ่อนเพลียผิดปกติ ให้รีบปรึกษาแพทย์เพื่อปรับขนาดยา

6. สามารถรับประทานอาหารตามปกติ โดยอาจเน้นอาหารที่มีไอโอดีน (ในปริมาณที่เหมาะสม) เช่น เกลือเสริมไอโอดีน, สาหร่ายทะเล ปลา การรับประทานผักและผลไม้สด การออกกำลังกาย และควรดื่มน้ำเปล่าให้เพียงพอวันละ 6-8 แก้ว จะช่วยควบคุมสมดุลร่างกาย และคุมน้ำหนัก 

โดยสรุปโรคไทรอยด์ต่ำ สามารถรักษาได้ด้วยยาฮอร์โมนไทรอยด์ทดแทน ผู้ป่วยไม่ควรกังวลเกินไป หากเกิดอาการผิดปกติหรือสงสัยควรรีบพบแพทย์เพื่อตรวจให้แน่ชัด ไม่ควรหาซื้อยามารับประทานเอง โดยหากตรวจวินิจฉัยโรคแล้วทราบผลความผิดปกติเร็ว การได้รับการรักษาอย่างถูกวิธีและปฏิบัติตนอย่างถูกต้อง จะสามารถใช้ชีวิตได้ตามปกติ

Photo: freepik.com