|
Eng |
ธิดารัตน์ จันทร์ดอน สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
ในเทศกาลแห่งความรัก เรามักนึกถึงดอกกุหลาบ ใช้สื่อแทนความรักอันเป็นสากล ปัจจุบันมีกุหลาบมากกว่า 1,000 ชนิด ปลูกกระจายอยู่ทั่วโลก (1) วันนี้ทางสำนักงานข้อมูลสมุนไพรจะพาท่านไปรู้จักกับกุหลาบมอญ (Damask Rose) หรือดอกยี่สุ่น กุหลาบพันธุ์ดั้งเดิม ที่ถูกนำเข้ามาปลูกในประเทศไทยในช่วงรัชกาลที่ 2 มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Rosa damascena Mill. อยู่ในวงศ์ ROSACEAE เป็นไม้พุ่มสูง 1 - 2 ม. ลำต้นและกิ่งมีหนามแหลม ใบประกอบขนนกเรียงสลับกัน ใบย่อยรูปไข่ 5 - 7 ใบ ปลายใบแหลม โคนใบมน ขอบใบหยักเป็นฟันเลื่อย ดอกสีขาว ชมพูอ่อนถึงสีชมพูเข้ม และสีแดง มีกลิ่นหอม ออกเป็นช่อที่ปลายกิ่ง กลีบดอกซ้อนกันหลายชั้น เมื่อดอกบานเต็มที่วัดขนาดเส้นผ่านศูนย์กลางได้ 4.5 - 7 ซม. พบได้ในหลายพื้นที่ทั่วโลก ทั้งเอเชีย (พบมากในอินเดีย) ประเทศแถบตะวันออกกลาง และยุโรป โดยเฉพาะในประเทศอิหร่าน ตุรกี และบัลกาเรีย มีการผลิตน้ำมันหอมระเหยจากดอกกุหลาบมอญกันอย่างแพร่หลาย โดยเฉพาะการใช้ประโยขน์ในการผลิตเครื่องสำอาง
ในประเทศไทย มีการใช้ประโยชน์จากน้ำมันดอกกุหลาบมอญมาช้านาน โดยการนำเข้ามาจากประเทศอิหร่านหรือซีเรีย เรียกว่า “น้ำดอกไม้เทศ” ได้จากการละลายน้ำมันดอกกุหลาบในน้ำต้มสุก นิยมนำมาใช้เป็นน้ำกระสายยาในยาขนานต่างๆ สรรพคุณแผนโบราณของดอกกุหลาบมอญคือ แก้ไข้ตัวร้อน แก้กระหาย แก้อ่อนเพลีย และบำรุงกำลัง เป็นต้น (2-4)
นอกจากนี้ยังมีงานวิจัยเกี่ยวกับฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของกลิ่นหรือน้ำมันหอมระเหยจากกุหลาบมอญ ได้แก่ ฤทธิ์คลายกังวล โดยทดสอบให้หนูเจอร์บิลดมกลิ่นน้ำมันหอมระเหยกุหลาบมอญเป็นเวลา 24 ชม. พบว่าหนูจะแสดงพฤติกรรมที่บ่งชี้ถึงความคลายกังวล และเมื่อให้หนูดมน้ำมันหอมระเหยติดต่อกันเป็นเวลา 2 สัปดาห์ หนูจะมีพฤติกรรมคลายกังวลมากขึ้น โดยไม่ก่อให้เกิดอาการง่วงซึม (sedation) เมื่อเปรียบเทียบกับยาคลายกังวล diazepam (5) ฤทธิ์ต่อการนอนหลับ ทดสอบฉีดสารสกัดเอทานอลและสารสกัดน้ำของดอกกุหลาบมอญ ที่ขนาด 500 และ 1,000 มก./กก. เข้าทางช่องท้องของหนูเม้าส์ เปรียบเทียบกับกลุ่มที่ได้รับยาคลายกังวล diazepam (3 มก./กก.) และกลุ่มควบคุมที่ให้น้ำเกลือ (10 มล./กก.) หลังจากนั้น 30 นาที ฉีดยานอนหลับ pentobarbital ขนาด 30 มก./กก. พบว่าสารสกัดมีผลทำให้ระยะเวลาการออกฤทธิ์ของยานอนหลับ pentobarbital ยาวนานขึ้น เมื่อเปรียบเทียบกับยา diazepam (6) น้ำมันหอมระเหยกุหลาบมอญมีฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ acetylcholinesterase (AChE) และ butyrylcholinesterase (BChE) ซึ่งเป็นเอนไซม์ที่ทำลายสารสื่อประสาทที่มีบทบาทสำคัญเกี่ยวกับการเรียนรู้และจดจำ ผลการทดสอบพบสารสำคัญต่างๆ ในกุหลาบมอญ ได้แก่ citronellol, geraniol, nerol, และ phenylethyl alcohol และพบว่าน้ำมันหอมระเหยกุหลาบมอญมีฤทธิ์ยับยั้ง AChE (60.86±1.99%) และ BChE (51.08±1.70%) ที่ 1,000 มคก./มล. โดย phenylethyl alcohol มีฤทธิ์ยับยั้ง AChE ได้ดีที่สุดเมื่อเปรียบเทียบกับสารอื่น และเมื่อศึกษาเพิ่มเติมพบว่า phenylethyl alcohol จับกับ BChE ได้ดีกว่า AChE ซึ่งสามารถใช้เป็นข้อมูลเพื่อการศึกษาเพิ่มเติมเกี่ยวกับฤทธิ์ของกุหลาบมอญต่อการเรียนรู้และจดจำต่อไป (7) นอกจากนี้ยังมีงานวิจัยของน้ำมันหอมระเหยจากกุหลาบมอญเกี่ยวกับฤทธิ์ต้านอาการลมชัก ฤทธิ์ขยายหลอดลม ฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือด และฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ซึ่งส่วนใหญ่เป็นงานวิจัยในหลอดทดลองและสัตว์ทดลอง
สามารถอ่านรายละเอียดของกุหลาบมอญ และดอกไม้ชนิดอื่นๆ เพิ่มเติมจากบทความ “ชาดอกไม้” จุลสารข้อมูลสมุนไพร ฉบับที่ 31(3) สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล (http://www.medplant.mahidol.ac.th)
