บทความเผยแพร่ความรู้สู่ประชาชน

พนิดา ใหญ่ธรรมสาร สำนักงานข้อมูลสมุนไพร คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

จากกระแสละครเวียงร้อยดาว ที่มีการนำใบ และดอกยี่โถมาทำเป็นชาชง และเมื่อนำไปรับประทานแล้วเป็นพิษมีผลทำให้การเต้นของหัวใจผิดปกติ และอาจทำให้เสียชีวิตได้ ดังนั้นทาง สำนักงานข้อมูลสมุนไพร ขอนำเสนอข้อมูลของยี่โถตามรายงานการวิจัยเพื่อเป็นความรู้และตอบรับกับกระแสของละคร “ยี่โถ” มีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Nerium oleander L. มีชื่อพ้องคือ Nerium odorum Soland., Nerium odoratum Lam., Nerium indicum Mill. อยู่ในวงศ์ Apocynaceae มีชื่อภาษาอังกฤษ คือ fragrant oleander, oleander, rose bay, sweet oleander และยังมีชื่อท้องถิ่นอื่นๆ อีก เช่น ยี่โถไทย ยี่โถจีน ยี่โถดอกขาว ยี่โถดอกแดง (ภาคกลาง) อินโถ (ภาคเหนือ) โดยต้นยี่โถมีถิ่นกำเนิดในแถบทะเลเมดิเตอร์เรเนียน เช่น โปรตุเกส ไปถึงอินเดีย และอิหร่าน (เปอร์เซีย) โดยมีข้อสันนิษฐานว่ามีการแพร่เข้ามาในไทยโดยชาวจีน ในปลายรัชกาลที่ 2 หรือต้นรัชกาลที่ 3 ในช่วงปี พ.ศ. 2352 - 2364
ปัจจุบันนี้บ้านเรารู้จักและใช้ต้นยี่โถในฐานะไม้ดอกไม้ประดับมากกว่า เพราะมีดอกที่งดงามคล้ายดอกกุหลาบ มีกลิ่นหอม ออกดอกได้ตลอดปี และที่สำคัญยังปลูกง่ายและทนทานตายยากอีกด้วย ในตำรายาไทยยี่โถมีสรรพคุณดังนี้ ราก เป็นพิษ ทำให้มีอาการหอบและตายได้ ทำให้แท้ง รักษากลากเกลื้อน เปลือก เป็นพิษร้ายแรงมาก ทำให้ตายได้ แก้โรคเรื้อน แก้แผลพุพอง ใบ ใช้ขนาดพอเหมาะ มีฤทธิ์บำรุงหัวใจ หากรับประทานเกินขนาดเป็นพิษต่อหัวใจ ทำให้ตายได้ ดอก บำรุงหัวใจ ทำให้ชีพจรเต้นเร็ว แก้ปวดศีรษะ ใช้มากเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ ผล ใช้ปริมาณน้อยๆ ช่วยขับปัสสาวะ และบำรุงหัวใจ เมล็ดและยาง เป็นพิษต่อหัวใจ จะเห็นได้ว่ายี่โถเป็นพืชพิษ ขนาดที่ใช้เป็นยาต้องใช้อย่างระมัดระวังดังนั้นจึงไม่แนะนำในการใช้เป็นยา และจากการศึกษาวิจัยพบว่าต้นยี่โถประกอบด้วยสารในกลุ่ม cardiac glycosides หลายตัวซึ่งสามารถทำให้เกิดพิษต่อหัวใจและระบบอื่นๆ เหมือนกับ digitalis ในใบยี่โถพบว่าสารส่วนใหญ่เป็น acetyl digitoxin ซึ่งจากข้อมูลดังกล่าวสอดคล้องกับรายงานการเกิดพิษในคนด้วย โดยมีรายงานว่าชายไทย อายุ 35 ปี มีประวัติดื่มสุราเป็นประจำโดยที่ผู้ป่วยต้องการหยุดดื่มสุรา จึงรับประทานน้ำต้มใบยี่โถ 15 ใบ หลังจากนั้น 2 ชั่วโมง ผู้ป่วยมีอาการคลื่นไส้อาเจียน คล้ายจะเป็นลม ตามองไม่ชัด และมีเสียงดังในหู ชีพจรเต้นช้าลงเหลือ 39 ครั้ง/นาที การตรวจคลื่นหัวใจพบว่าการส่งสัญญาณจากหัวใจห้องบนสู่หัวใจห้องล่างถูกปิดกั้นอย่างสมบูรณ์ (complete atrioventricular block) หัวใจห้องบนและหัวใจห้องล่างไม่บีบตัวตามจังหวะตามกัน โดยหัวใจห้องบนบีบตัว 100 ครั้ง/นาที และหัวใจห้องล่างบีบตัว 39 ครั้ง/นาที ผู้ป่วยได้รับการรักษาโดยฉีดอะโทรปีน และรับประทานโปรแบนทีน อาการของผู้ป่วยก็ดีขึ้นเรื่อยๆ วันที่ 3 คลื่นหัวใจก็เป็นปกติ
จากข้อมูลดังกล่าวข้างต้นจะเห็นได้ว่ายี่โถเป็นพืชมีพิษ และมีผลทำให้การเต้นของหัวใจผิดปกติ จนทำให้หยุดหายใจและเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ ดังนั้นใครที่ปลูกต้นยี่โถแนะนำให้ปลูกเป็นไม้ดอกไม้ประดับมากกว่าที่จะใช้เป็นยา เพราะการนำมาใช้เป็นยาถ้าไม่มีความรู้มากพอ และไม่ระมัดระวังจะทำให้เกิดพิษที่เป็นอันตรายถึงชีวิตได้