Flucytosine (5-fluorocytosine หรือ 5-FC) เป็น prodrug ของ 5-fluorouracil (5-FU) ใช้รักษาการติดเชื้อราภายในร่างกาย (systemic yeast and fungal infections) มีทั้งชนิดรับประทานและชนิดให้ทางหลอดเลือดดำ ยานี้เมื่อเข้าสู่เซลล์ราจะถูกเปลี่ยนเป็น 5-FU ซึ่งจะเปลี่ยนแปลงต่อไปเป็น metabolites ที่มีฤทธิ์ขัดขวางการสังเคราะห์ RNA และ DNA ของเชื้อรา 5-FC ถูกดูดซึมจากทางเดินอาหารได้ดี (ราว 78-89%) ยาบางส่วนเปลี่ยนเป็น 5-FU โดยจุลชีพในทางเดินอาหารซึ่งอาจเป็นแบคทีเรีย การเปลี่ยนแปลงยาในร่างกายคนเกิดได้เล็กน้อย ยาถูกขับออกทางปัสสาวะในรูปเดิมกว่า 90% ในเลือดพบ 5-FU ได้ราว 4% ของ 5-FC (เทียบโดย area under the concentration-time curve หรือ AUC) ดังนั้นการใช้ยานี้เพื่อรักษาการติดเชื้อราภายในร่างกายจะมีปริมาณ 5-FU ในเลือดใกล้เคียงกับการได้รับ 5-FU ในการรักษาโรคมะเร็ง ผลไม่พึงประสงค์ที่รุนแรงเมื่อใช้ 5-FC คือ เป็นพิษต่อตับและกดการทำงานของไขกระดูก ซึ่งคาดว่าส่วนใหญ่เกิดจาก 5-FC เอง ส่วน 5-FU นอกจากกดการทำงานของไขกระดูกได้แล้ว ยังเกิดผลเสียต่อทางเดินอาหารและเป็นพิษต่อระบบประสาท (ซึ่งผู้ที่ใช้ 5-FC พบอาการเหล่านี้ได้เช่นกัน)
เอนไซม์ dihydropyrimidine dehydrogenase (DPD) มีบทบาทสำคัญในการกำจัด 5-FU ผู้ที่พร่องเอนไซม์นี้หากได้รับ 5-FU หรือ 5-FC จะเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดอาการพิษ เช่น เยื่อบุช่องปากอักเสบ (stomatitis), ท้องเดิน, เยื่อเมือกอักเสบ, ภาวะเม็ดเลือดขาวนิวโตรฟิลต่ำ, ความเป็นพิษต่อระบบประสาท หากยิ่งขาดเอนไซม์นี้โดยสิ้นเชิง (complete DPD deficiency) อาจเสี่ยงต่ออันตรายถึงชีวิต ได้มีคำเตือนให้ทดสอบฤทธิ์ DPD ในผู้ป่วยทุกรายก่อนให้ยา 5-FU (i.v.) และ prodrug ของ 5-FU ได้แก่ capecitabine และ tegafur มาแล้ว (ดูข้อมูลได้ที่
5-Fluorouracil (i.v.), capecitabine และ tegafur กับคำเตือนให้ทดสอบฤทธิ์ dihydropyrimidine dehydrogenase ในผู้ป่วยทุกรายก่อนให้ยา) ในกรณีของ 5-FC ไม่ได้ไม่ข้อแนะนำให้ทดสอบฤทธิ์เอนไซม์ดังกล่าวก่อนใช้ยา เนื่องจากการทดสอบจะใช้เวลาอาจไม่ทันกับความเร่งด่วนที่ต้องใช้ยานี้ อย่างไรก็ตามในบางประเทศ เช่น สหราชอาณาจักรได้มีข้อห้ามใช้ 5-FC กับผู้ที่ขาดเอนไซม์นี้โดยสิ้นเชิง (ในกรณีรู้อยู่แล้วหรือรู้ในภายหลัง) โดยได้ให้ข้อมูลและข้อแนะนำแก่บุคลากรทางการแพทย์เกี่ยวกับการใช้ 5-FC สรุปได้ดังนี้
ผู้ที่พร่องเอนไซม์ DPD จะเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดอาการพิษจากการใช้ 5-FC และหากขาดเอนไซม์นี้โดยสิ้นเชิงอาจเสี่ยงต่อการเกิดอันตรายถึงชีวิตได้
ไม่ใช้ 5-FC กับผู้ป่วยที่รู้อยู่แล้วว่าขาดเอนไซม์ DPD โดยสิ้นเชิง (เนื่องจากเสี่ยงต่อการเกิดอันตรายถึงชีวิตได้ดังกล่าวข้างต้น)
ไม่ต้องทดสอบภาวะพร่องเอนไซม์ DPD ก่อนให้ยาเนื่องจากต้องรีบให้การรักษาผู้ป่วย อย่างไรก็ตามหากเกิดความเป็นพิษจากยาหรือสงสัยว่าจะเกิดความเป็นพิษจากยา ควรทำการวิเคราะห์หาฤทธิ์เอนไซม์ดังกล่าว
ผู้ที่เกิดความเป็นพิษจาก 5-FC ควรพิจารณาหยุดยา
อ้างอิงจาก:
(1) Flucytosine (Ancotil): new contraindication in patients with DPD deficiency. Drug Safety Update volume 14, issue 3: October 2020:2; (2) Flucytosine. RxList - The Internet Drug Index for prescription drug information. https://www.rxlist.com/ancobon-drug.htm; (3) Padda IS, Parmar M. Flucytosine, updated May 30, 2020. In: StatPearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2020.
