วัคซีนโควิด-19...สู่การศึกษาทางคลินิก

โควิด-19 (COVID-19) เป็นโรคติดเชื้อที่ทางเดินหายใจ เกิดจากโคโรนาไวรัสสายพันธุ์ใหม่ คือ SARS-CoV-2 เริ่มเกิดการระบาดเมื่อเดือนธันวาคมปี พ.ศ. 2562 (ค.ศ. 2019) ที่เมืองอู่ฮั่นในประเทศจีน (Wuhan, China) ขณะนี้อยู่ระหว่างการพัฒนาวัคซีนโควิด-19 การที่ไวรัสโควิด-19 เป็นเชื้อชนิดใหม่และมีอันตรายสูง การผลิตวัคซีนด้วยกรรมวิธีแบบเดิมไม่ว่าจะเป็นวัคซีนเชื้อเป็นอ่อนฤทธิ์ หรือวัคซีนเชื้อตาย ต้องใช้ความระมัดระวังสูง จึงไม่นิยม ประกอบกับในปัจจุบันวิทยาการทางด้านชีวโมเลกุล พันธุศาสตร์ และพันธุวิศวกรรมเจริญรุดหน้าไปมากจึงนำองค์ความรู้เหล่านี้มาใช้ในการผลิตวัคซีน ขณะนี้มีโครงการศึกษาและพัฒนาวัคซีนโควิด-19 จำนวนมากมาย ในจำนวนนี้มีประมาณ 50 ชนิดที่อยู่ใน preclinical study และมีไม่น้อยกว่า 2 ชนิดที่เข้าสู่การศึกษาทางคลินิกระยะที่ 1 (phase 1 clinical trial) วัคซีนเหล่านี้แบ่งเป็นหลายประเภท มีทั้งชนิดวัคซีนเชื้อเป็นอ่อนฤทธิ์ (เช่น deoptimized live attenuated vaccine ของหน่วยงาน Codagenix/Serum Institute ในประเทศอินเดีย), วัคซีนเชื้อตาย (เช่น formaldehyde-inactivated vaccine โดยบริษัท Sinovac), วัคซีนที่ใช้ไวรัสเป็นพาหะ (viral vector vaccines) มีไม่น้อยกว่า 10 ชนิด ซึ่งพาหะที่ใช้มีทั้งอะดีโนไวรัส ไวรัสโรคหัดและไวรัสโรคฝีดาษ, วัคซีนกรดนิวคลิอิก (nucleic acid vaccines) มีไม่น้อยกว่า 11 ชนิด ในจำนวนนี้เป็นชนิด DNA vaccines ไม่น้อยกว่า 3 ชนิด ที่เหลือเป็นชนิด RNA vaccines, วัคซีนโปรตีนเป็นพื้นฐาน (protein-based vaccines) มีไม่น้อยกว่า 15 ชนิด นอกจากนี้ยังมี plant-derived virus-like particle (VLP) vaccine อย่างน้อย 1 ชนิด (โดยบริษัท Medicago) และวัคซีนชนิดที่ให้ทางปากอีกอย่างน้อย 1 ชนิด (non-replicating viral vector oral vaccine โดยบริษัท Vaxart) กรรมวิธีในการผลิตวัคซีนเหล่านี้ส่วนใหญ่เคยใช้ในการผลิตวัคซีนที่ใช้กับโรคอื่นมาแล้ว

ในการผลิตวัคซีนนั้นหากนับเวลาตั้งแต่การศึกษาทางคลินิกระยะที่ 1 ไปจนถึงการวางจำหน่ายโดยทั่วไปใช้เวลาไม่น้อยกว่า 2-3 ปี บางชนิดนานถึง 5 ปีหรือกว่านั้น ในกรณีเร่งด่วนเช่นการระบาดของโควิด-19 ที่เกิดขึ้นขณะนี้อาจใช้เวลาเร็วขึ้น อย่างไรก็ตามคาดกันว่าใช้เวลาไม่น้อยกว่า 18 เดือน ขณะนี้มีวัคซีนชนิดใหม่ที่อยู่ในการศึกษาคลินิกระยะที่ 1 เพื่อประเมินความปลอดภัยและประสิทธิภาพในการกระตุ้นภูมิคุ้มกันสำหรับใช้กับโควิด-19 จำนวนไม่น้อยกว่า 2 ชนิด เช่น mRNA-1273 vaccine พัฒนาโดย National Institute of Allergy and Infectious Disease (NIAID) ของสหรัฐอเมริการ่วมมือกับบริษัท Moderna เป็น mRNA-based vaccine ทำเป็น lipid nanoparticle dispersion โดยมี mRNA เป็นตัวสร้าง spike protein ของไวรัสโควิด-19 การศึกษาทำที่เมือง Seattle ในรัฐ Washington เริ่มเมื่อต้นเดือนมีนาคม 2563 คาดว่าจะเสร็จสมบูรณ์ในต้นเดือนมิถุนายน 2564 โดยศึกษาในอาสาสมัครสุขภาพดีจำนวน 45 คน อายุ 18-55 ปี การศึกษาเป็นแบบ non-randomized, open-label trial แบ่งอาสาสมัครออกเป็น 3 กลุ่ม กลุ่มละ 15 คน เพื่อให้วัคซีน 3 ขนาด ที่มี mRNA-1273 ปริมาณ 25, 100 และ 250 ไมโครกรัม โดยฉีดวัคซีนเข้ากล้ามเนื้อเดลทอยด์ (บริเวณไหล่) ในวันที่ 1 และวันที่ 29 (ฉีด 2 ครั้งห่างกัน 28 วัน) ติดตามดูผลตลอดช่วง 12 เดือนหลังการฉีดครั้งที่ 2 (คือวันที่ 394 ของการศึกษา) คาดว่าการศึกษาทางคลินิกระยะที่ 2 ของ mRNA-1273 vaccine จะเริ่มขึ้นในเร็ว ๆ นี้

วัคซีนใหม่อีกชนิดหนึ่งที่อยู่ระหว่างการศึกษาทางคลินิกระยะที่ 1 เพื่อใช้กับโควิด-19 คือ recombinant adenovirus type 5 vector vaccine พัฒนาโดย Beijing Institute of Biotechnology ร่วมกับบริษัท CanSino Biologics ทำการศึกษาที่เมืองอู่ฮั่น (Wuhan) ในประเทศจีน โดยเริ่มช่วงกลางเดือนมีนาคม 2563 คาดว่ามีการประเมินผลเบื้องต้นในปลายเดือนธันวาคม 2563 และการศึกษาจะเสร็จสมบูรณ์ในปลายเดือนธันวาคม 2565 ศึกษานี้ทำในอาสาสมัครสุขภาพดี จำนวน 108 คน อายุ 18-60 ปี เป็นการศึกษาแบบ non-randomized, open-label trial แบ่งอาสาสมัครออกเป็น 3 กลุ่ม กลุ่มละ 36 คน เพื่อให้วัคซีน 3 ขนาด คือ ขนาดต่ำ 5E10vp Ad5-nCoV, ขนาดกลาง 1E11vp Ad5-nCoV และขนาดสูง 1.5E11vp Ad5-nCoV โดยฉีดวัคซีนเข้ากล้ามเนื้อเดลทอยด์ (บริเวณไหล่) ในวันที่ 1 เพียงครั้งเดียว ติดตามดูอาการไม่พึงประสงค์หลังจากได้รับวัคซีนและประเมินด้านประสิทธิภาพในช่วงเวลาต่าง ๆ

อ้างอิงจาก:

(1) These 19 companies are working on coronavirus treatments or vaccines – here’s where things stand, updated April 5, 2020. https://www.marketwatch.com/story/these-nine-companies-are-working-on-coronavirus-treatments-or-vaccines-heres-where-things-stand-2020-03-06; (2) DRAFT landscape of COVID-19 candidate vaccines – 20 March 2020. novel-coronavirus-landscape-ncov.pdf; (3) Safety and immunogenicity study of 2019-nCoV vaccine (mRNA-1273) to prevent SARS-CoV-2 infection. https://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT04283461?term=vaccine&cond=covid-19&draw=2&rank=4; (4) A phase I clinical trial for recombinant novel coronavirus (2019-COV) vaccine (adenoviral vector). http://www.chictr.org.cn/showprojen.aspx?proj=51154