Montelukast เป็น cysteinyl leukotriene receptor type-1 antagonist ใช้รักษาโรคหืดและโรคภูมิแพ้ทั้งในผู้ใหญ่และเด็กเล็ก เป็นยาชนิดรับประทาน มีทั้งรูปแบบยาเม็ดและแกรนูล ใช้กันมานานกว่า 20 ปี คำเตือนถึงผลไม่พึงประสงค์ต่อสุขภาพจิตของยานี้ที่อาจทำให้เกิดเหตุการณ์ด้านจิตประสาท (neuropsychiatric events) มีระบุไว้แล้วในเอกสารที่เป็นข้อมูลผลิตภัณฑ์ อย่างไรก็ตามเมื่อเร็ว ๆ นี้ หน่วยงาน FDA ของสหรัฐอเมริกาได้ยกระดับคำเตือนดังกล่าวเนื่องจากยังคงได้รับรายงานถึงการเกิดเหตุการณ์ด้านจิตประสาทจากการใช้ montelukast อย่างต่อเนื่อง ประกอบกับผลที่ได้หลังจากมีการทบทวนข้อมูลอีกครั้งหนึ่งถึงความเสี่ยงจากการใช้ยานี้ต่อการเกิดเหตุการณ์ด้านจิตประสาท
ในการทบทวนขอมูลดังกล่าว หน่วยงาน FDA ของสหรัฐอเมริกาอาศัยข้อมูลจากแหล่งต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นรายงานที่ส่งตรงมาถึงหน่วยงาน หรือข้อมูลจากแหล่งวิชาการที่มีการตีพิมพ์เผยแพร่ รวมถึงการศึกษาในสัตว์ทดลอง ซึ่งพบว่ายังคงมีรายงานถึงการเกิดผลข้างเคียงด้านสุขภาพจิตเกิดขึ้นในหลายลักษณะรวมถึงการฆ่าตัวตายที่กระทำได้สำเร็จ ในการเกิดผลข้างเคียงดังกล่าวมีทั้งเกิดขณะใช้ยาและอาการหายไปเมื่อหยุดใช้ หรือเกิดหลังหยุดใช้ยา บางรายแม้หยุดใช้ยาแต่ความผิดปกติยังคงดำเนินต่อไป กรณีการฆ่าตัวตายที่กระทำได้สำเร็จตามที่กล่าวข้างต้นนั้นมีถึง 82 ราย ส่วนใหญ่มีอาการทางจิตประสาทอยู่ก่อนแล้ว ในจำนวนนี้เป็นผู้ที่มีอายุมากกว่า 17 ปี จำนวน 45 ราย และมีอายุไม่เกิน 17 ปี จำนวน 19 ราย ส่วนที่เหลืออีก 18 รายไม่ทราบอายุ ผู้เสียชีวิตส่วนใหญ่ (48 คน จาก 82 คน) มีข้อมูลไม่เพียงพอที่จะประเมินถึงความสัมพันธ์ของการใช้ montelukast และการฆ่าตัวตาย ส่วนอีก 34 รายพอที่จะมีข้อมูลบ้าง นอกจากนี้ผู้เสียชีวิตส่วนใหญ่มีปัจจัยเสี่ยงอื่น เช่น การใช้ยาหรือการมีโรคร่วมที่อาจเพิ่มความเสี่ยงในการทำร้ายตัวเองหรือความเสี่ยงที่จะเกิดพฤติกรรมผิดปกติ ในจำนวนผู้ที่เสียชีวิตนี้มี 6 รายที่ระบุว่าบุคลากรทางการแพทย์ไม่ได้แจ้งข้อมูลถึงความเสี่ยงของยาที่อาจทำให้เกิดผลข้างเคียงด้านจิตประสาท ในการทบทวนข้อมูลครั้งนี้ได้มีการย้อนกลับไปดูผลการศึกษาในสัตว์ทดลองและพบว่าการให้ยาทางปากสามารถเข้าสู่สมองหนู (rats) ได้ อย่างไรก็ตามบางการศึกษาพบว่า montelukast ไม้ได้เพิ่มความเสี่ยงต่อผลข้างเคียงด้านสุขภาพจิต หรือยังไม่พบความสัมพันธ์ที่แน่ชัดว่ายาเพิ่มความเสี่ยงด้านจิตประสาทโดยเฉพาะเรื่องพฤติกรรมการฆ่าตัวตาย
ผลจากการทบทวนข้อมูลครั้งนี้ทำให้หน่วยงาน FDA ของสหรัฐอเมริกา ลงความเห็นว่าแม้ในเอกสารที่เป็นข้อมูลผลิตภัณฑ์จะมีคำเตือนถึงผลไม่พึงประสงค์ของ montelukast ต่อสุขภาพจิตซึ่งอาจทำให้เกิดเหตุการณ์ด้านจิตประสาทไว้แล้ว แต่บุคลากรทางการแพทย์จำนวนมาก ผู้ป่วยและผู้ที่ดูแลผู้ป่วยยังไม่ตระหนักในคำเตือนนั้น จึงทำให้มีรายงานถึงการเกิดเหตุการณ์ดังกล่าวอย่างต่อเนื่อง ด้วยเหตุนี้หน่วยงาน FDA ของสหรัฐอเมริกาจึงมีการยกระดับคำเตือนเกี่ยวกับความเสี่ยงจากการใช้ montelukast ที่อาจทำให้มีพฤติกรรมและอารมณ์เปลี่ยนแปลงอย่างร้ายแรง ซึ่งนำไปสู่การฆ่าตัวตายหรือมีความคิดในการฆ่าตัวตายได้ มาใส่ใน “Boxed Warning” พร้อมทั้งมีการเพิ่มรายละเอียดเกี่ยวกับคำเตือนลงในเอกสารสำหรับผู้ป่วย สำหรับบุคลากรทางการแพทย์นั้นหน่วยงานดังกล่าวได้ให้ข้อมูลและข้อแนะนำที่เกี่ยวกับ montelukast ซึ่งสรุปได้ดังนี้
ภายหลังการทบทวนข้อมูลเกี่ยวกับความเสี่ยงของยาต่อการเกิดอาการข้างเคียงด้านสุขภาพจิตดังกล่าวข้างต้น ได้ยกระดับคำเตือนโดยใส่ไว้ใน “Boxed Warning”
ผู้ป่วยบางรายอาจได้รับประโยชน์จากการใช้ยาน้อยกว่าความเสี่ยงที่กล่าวถึง โดยเฉพาะในผู้ที่เจ็บป่วยเล็กน้อยซึ่งสามารถใช้ยาอื่นได้ เช่นกรณี allergic rhinitis (hay fever) ควรใช้เมื่อยาอื่นให้ผลไม่ดีหรือทนต่อการใช้ยาอื่นไม่ได้ ส่วนกรณีโรคหืดให้พิจารณาถึงประโยชน์เทียบกับความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้นก่อนมีการสั่งใช้ยา
ควรสอบถามผู้ป่วยถึงประวัติการป่วยทางจิตเวช และควรพิจารณาถึงความเสี่ยงเทียบกับประโยชน์ที่จะได้รับจากการใช้ยา ทั้งก่อนเริ่มสั่งใช้และการสั่งใช้ยาแบบต่อเนื่อง
หากจำเป็นต้องสั่งใช้ยา ให้แจ้งผู้ป่วยถึงความเสี่ยงต่อการเกิดเหตุการณ์ด้านจิตประสาท (ซึ่งมีคำเตือนไว้แล้วในเอกสารที่เป็นข้อมูลผลิตภัณฑ์) และพยายามโน้มน้าวผู้ป่วยหรือผู้ที่ดูแลให้อ่านเอกสารที่เป็นข้อมูลสำหรับผู้ป่วย ซึ่งจะให้ข้อมูลด้านความเสี่ยงจากการใช้ยาและข้อมูลอื่น ๆ ที่สำคัญ
แนะนำให้ผู้ป่วยหยุดยาและรีบพบแพทย์ผู้ให้การรักษา หากพบความเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับพฤติกรรมหรืออาการทางจิตประสาท เช่น ภาวะกายใจไม่สงบ (agitation) รวมถึงพฤติกรรมก้าวร้าวหรือไม่เป็นมิตร, การขาดความเอาใจใส่หรือความตั้งใจ, อาการฝันร้าย หรือความฝันที่ชัดเจน (vivid dream), ภาวะซึมเศร้า, ความงุนงงสับสน (disorientation) หรือความคิดสับสน (confusion), ความวิตกกังวล, ประสาทหลอน, ความหงุดหงิด, ความจำลดลง, อาการย้ำคิดย้ำทำ, ความกระสับกระส่าย, อาการละเมอเดิน, การพูดติดอ่าง, ความคิดหรือการกระทำในการฆ่าตัวตาย, อาการตัวสั่น, ภาวะนอนไม่หลับ, การเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อควบคุมไม่ได้
ติดตามผู้ป่วยทุกรายที่ได้รับยาเพื่อเฝ้าระวังอาการทางจิตประสาท ซึ่งอาจเกิดกับผู้ที่มีโรคทางจิตเวชอยู่ก่อนหรือไม่ก็ได้ และแม้ว่ารายงานส่วนใหญ่พบว่าเกิดขณะใช้ยา แต่บางรายอาจเกิดหลังหยุดใช้ยา นอกจากนี้แม้ว่าอาการผิดปกติหายไปในผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่หยุดยา แต่บางรายอาการยังคงอยู่หลังหยุดยา หรือเริ่มเกิดอาการหลังหยุดยาแล้ว
อ้างอิงจาก:
(1) USFDA. FDA requires Boxed Warning about serious mental health side effects for asthma and allergy drug montelukast (Singulair); advises restricting use for allergic rhinitis, March 3, 2020. https://www.fda.gov/media/135840/download; (2) Glockler-Lauf SD, Finkelstein Y, Zhu J, Feldman LY, To T. Montelukast and neuropsychiatric events in children with asthma: a nested case-control study. J Pediatr 2019;209:176-82; (3) Haarman MG, van Hunsel F, de Vries TW. Adverse drug reactions of montelukast in children and adults. Pharmacol Res Perspect 2017. doi:10.1002/prp2.341; (4) Lee YJ, Kim CK. Review of montelukast use over the past 20 years and monitoring of its effects. Clin Exp Pediatr 2020. doi:10.3345/cep.2019.00325
