Janus kinases (Janus-associated kinases หรือ JAKs) เป็นเอนไซม์ tyrosine kinase ซึ่งเอนไซม์ใน JAK family ชนิดที่ศึกษากันมากมี 4 ชนิด ได้แก่ JAK1, JAK2, JAK3 และ tyrosine kinase 2 (TYK2) เอนไซม์เหล่านี้จะเริ่มทำงานทันทีเมื่อไซโตไคน์ (cytokines) รวมทั้ง growth factors จับกับตัวรับตนเอง โดยเอนไซม์จะปลุกฤทธิ์โปรตีนสำคัญคือ signal transducers and activators of transcription (STAT) proteins (ดูข้อมูลเพิ่มเติม เรื่อง “JAK inhibitors...เป็นมากกว่ายารักษาโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์” ได้ที่ https://pharmacy.mahidol.ac.th/dic/news_week_full.php?id=1419) ซึ่ง JAK-STAT pathway นี้มีบทบาทมากมายรวมถึงควบคุมการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกัน จึงมีบทบาทในโรคภูมิต้านตนเองที่มีการอักเสบร่วมด้วย เช่น โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ (rheumatoid arthritis) โรคสะเก็ดเงิน (psoriasis) โรคลำไส้อักเสบ (inflammatory bowel disease) ตลอดจนโรคที่เกี่ยวข้องกับ myeloproliferative disorders โรคทางผิวหนัง (alopecia areata, atopic dermatitis, vitiligo เป็นต้น) และโรคมะเร็ง ยาที่ออกฤทธิ์ยับยั้ง JAKs (JAK inhibitors) หรือ “jakinibs” จึงมีศักยภาพในการนำมาใช้รักษาโรคต่าง ๆ เหล่านี้
JAK inhibitors เป็นยาเคมีสังเคราะห์ มีโมเลกุลขนาดเล็ก (small molecules) เมื่อเปรียบเทียบกับยาชีววัตถุ (biologics) ที่นำมาใช้รักษาโรคชนิดเดียวกัน สามารถให้ยาโดยการรับประทานซึ่งต่างจากยาชีววัตถุที่ให้โดยการฉีด ขณะนี้มี JAK inhibitors ออกวางจำหน่ายแล้วหลายชนิด ในจำนวนนี้เป็นยาที่นำมาใช้รักษาโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์มากที่สุด ได้แก่ tofacitinib, baricitinib, peficitinib และ upadacitinib แม้ว่ายาหลายชนิดสามารถยับยั้งได้ทั้ง JAK1, JAK2 และ JAK3 แต่อาจมีความเลือกเฉพาะในการยับยั้งเอนไซม์เหล่านี้ได้แตกต่างกัน เช่น fedratinib ยับยั้ง JAK2 เป็นส่วนใหญ่ ส่วน upadacitinib ยับยั้ง JAK1 เป็นส่วนใหญ่ ในกรณีที่ใช้รักษาโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์นั้น JAK inhibitors จัดเป็นยาที่หยุดยั้งการรุดหน้าของโรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ในกลุ่มยาเคมีสังเคราะห์ที่ออกฤทธิ์ตรงเป้าหมาย (targeted synthetic chemical disease-modifying antirheumatic drugs หรือ “tsDMARDs”) ขณะนี้มียาในกลุ่ม JAK inhibitors ที่อยู่ในการศึกษาอีกมากมาย มีทั้งยาที่วางจำหน่ายแล้วแต่ศึกษาเพื่อเพิ่มข้อบ่งใช้ และยาชนิดใหม่ที่ไม่เคยวางจำหน่าย (ดูตาราง) ในอนาคตคาดว่าจะมียาในกลุ่มนี้ออกวางจำหน่ายอย่างต่อเนื่องด้วยข้อบ่งใช้ที่ครอบคลุมโรคหลายชนิด นอกจากนี้ยังจะมียาในรูปแบบใช้ภายนอกสำหรับรักษาโรคผิวหนังด้วย
อ้างอิงจาก:
(1) Muller R JAK inhibitors in 2019, synthetic review in 10 points. Eur J Intern Med 2019;66:9-17; (2) Howell MD, Kuo FI, Smith PA. Targeting the Janus kinase family in autoimmune skin diseases. Front Immunol 2019. doi:10.3389/fimmu.2019.02342; (3) Rodrigues MA, Torres T. JAK/STAT inhibitors for the treatment of atopic dermatitis. J Dermatolog Treat 2019. doi:10.1080/09546634.2019.1577549
