Methylphenidate อาจทำให้องคชาตแข็งค้าง

Methylphenidate เป็นยาที่ใช้รักษาโรคสมาธิสั้น (attention deficit hyperactivity disorder; ADHD) และภาวะง่วงเกิน (narcolepsy) ออกฤทธิ์กระตุ้นระบบประสาทส่วนกลางอย่างอ่อนๆ เมื่อเร็วๆ นี้ องค์กรด้านความปลอดภัยในการใช้ยาของหลายประเทศได้ให้ความสนใจเกี่ยวกับรายงานการเกิดภาวะองคชาตแข็งค้าง (priapism) จากการใช้ methylphenidate เพื่อรักษาโรคสมาธิสั้น

โรคสมาธิสั้นพบได้บ่อยในเด็ก ยังไม่ทราบสาเหตุของโรคอย่างแน่ชัด แต่เชื่อว่ามีหลายสาเหตุร่วมกัน รวมทั้งสาเหตุจากพันธุกรรม การบาดเจ็บทางสมอง คลื่นไฟฟ้าสมองผิดปกติและความผิดปกติเกี่ยวกับสารสื่อประสาทโดยเฉพาะ dopamine ซึ่งยา methylphenidate ออกฤทธิ์เป็น dopamine agonist มีรายงานการใช้ยา methylphenidate ทั้งชนิดที่ออกฤทธิ์ทันที (immediate-release methylphenidate) และชนิดที่ปลดปล่อยยาอย่างช้าๆ (sustained release methylphenidate) เพื่อใช้รักษาโรคสมาธิสั้นแล้วทำให้เกิดภาวะองคชาตแข็งค้างและอาจเจ็บปวด เกิดได้ทั้งในเด็กเล็กและผู้ใหญ่ โดยข้อมูลที่ได้จาก US FDA Adverse Event Reporting System ร่วมกับข้อมูลจากเอกสารทางวิชาการอื่น พบว่าช่วงตั้งแต่ปี 1997 ถึง 2012 มีรายงานการเกิดภาวะองคชาตแข็งค้างจากการใช้ methylphenidate เพื่อรักษาโรคสมาธิสั้นในผู้ป่วย 15 ราย ช่วงอายุ 8-33 ปี ค่ามัธยฐาน (median age) อยู่ที่ 12.5 ปี ซึ่งส่วนใหญ่ (12 ราย) อายุต่ำกว่า 18 ปี บางรายเกิดเมื่อเพิ่มขนาดยา หรือเกิดหลังหยุดยาชั่วคราวหรือหยุดถาวร ภาวะองคชาตแข็งค้างนี้ไม่เกี่ยวข้องกับอารมณ์เพศ แม้ภาวะองคชาตแข็งค้างจะหายเองได้ แต่บางรายอาจเกิดรุนแรงจนทำให้ cavernous tissues ขาดเลือดไปเลี้ยงและอาจรุนแรงถึงขั้นที่ทำให้องคชาตถูกทำลายถาวรได้ ซึ่งต้องได้รับการรักษาโดยด่วนและอาจต้องเข้ารับการผ่าตัด แม้ว่าจากรายงาน methylphenidate ทำให้เกิดภาวะดังกล่าวได้น้อย (rare) แต่ผู้ปกครองและแพทย์ผู้ทำการรักษาควรตระหนักถึงอาการไม่พึงประสงค์ดังกล่าวด้วย ในบางประเทศได้เพิ่มคำเตือนในเรื่องนี้แล้วในเอกสารข้อมูลผลิตภัณฑ์ โดยระบุด้วยว่าหากรับประทาน methylphenidate แล้วเกิดภาวะการแข็งตัวขององคชาตค้างนานกว่า 4 ชั่วโมง ควรได้รับการรักษาเพื่อป้องกันผลเสียรุนแรงต่อองคชาตที่จะเกิดตามมา สำหรับประเทศไทยนั้นสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยาได้อยู่ระหว่างดำเนินการเพื่อให้มีคำเตือนนี้ในเอกสารข้อมูลผลิตภัณฑ์ methylphenidate ด้วยเช่นเดียวกัน

อ้างอิงจาก:

(1) Kelly BD, Lundon DJ, McGuinness D, Brady CM. Methylphenidate-induced erections in a prepubertal child. J Pediatr Urol 2013; 9(1):e1-2. doi: 10.1016/j.jpurol.2012.03.017; (2) FDA Drug Safety Communication: FDA warns of rare risk of long-lasting erections in males taking methylphenidate ADHD medications and has approved label changes. http://www.fda.gov/downloads/Drugs/DrugSafety/UCM378835.pdf