จำเป็นแค่ไหน? หลังฉีดอินซูลินแล้วต้องกินข้าว

อินซูลิน^[1,2]

“อินซูลิน (insulin)” เป็นฮอร์โมนในร่างกายที่หลั่งออกมาจากตับอ่อน มีบทบาทสำคัญในการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด เมื่อเรารับประทานอาหาร ระดับน้ำตาลในเลือดจะเพิ่มขึ้น ตับอ่อนจะหลั่งอินซูลินเข้าสู่กระแสเลือดเพื่อช่วยให้เซลล์ต่าง ๆ ในร่างกายนำน้ำตาลจากเลือดไปใช้เป็นพลังงานหรือเก็บสะสมไว้ ซึ่งกระบวนการนี้จะทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดลง หากผู้ใดมีความผิดปกติที่เกี่ยวข้องกับการขาดอินซูลินหรืออินซูลินทำงานผิดปกติ จะเกิดภาวะที่เรียกว่า “เบาหวาน (diabetes)” ซึ่งอาจจำเป็นต้องได้รับการรักษาด้วยยาฉีดอินซูลิน

สำหรับอินซูลินที่มีจำหน่ายในรูปของยาฉีดจะใช้ในการรักษาผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 1 (type 1 diabetes) ผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่ 2 (type 2 diabetes) ที่ไม่สามารถควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดได้ด้วยการควบคุมอาหารและยาเม็ด และผู้ป่วยเบาหวานขณะตั้งครรภ์ (gestational diabetes)

ผลของมื้ออาหารกับการฉีดอินซูลิน^[1,3]

เมื่อเรารับประทานอาหาร คาร์โบไฮเดรตหรือแป้งในอาหารจะถูกย่อยเป็นน้ำตาลและเข้าสู่กระแสเลือด ส่งผลให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้น โดยทั่วไปตับอ่อนจะหลั่งอินซูลินเพื่อนำน้ำตาลเข้าสู่เซลล์เพื่อใช้เป็นพลังงานหรือเก็บสะสมไว้ แต่ในผู้ป่วยเบาหวานที่ต้องฉีดอินซูลินในรูปของยาฉีดบางชนิด หากฉีดแล้วไม่รับประทานอาหารอาจทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดลดลงมากเกินไป จนทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ (hypoglycemia) ส่งผลให้เกิดอาการเวียนศีรษะ หงุดหงิด กระสับกระส่าย ใจสั่น การมองเห็นไม่ชัด หรือในกรณีรุนแรง ระดับน้ำตาลในเลือดอาจต่ำมากจนหมดสติหรือเกิดอาการชักได้

อย่างไรก็ตามอินซูลินแต่ละประเภทมีช่วงเวลาออกฤทธิ์ที่แตกต่างกัน ไม่ใช่อินซูลินทุกประเภทที่ต้องรับประทานอาหารทันทีหลังฉีด ดังนั้นการรับประทานอาหารในช่วงเวลาที่เหมาะสมกับประเภทของอินซูลินที่ใช้จะช่วยป้องกันภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำที่อาจเกิดขึ้นได้

ยาฉีดอินซูลิน^[2]

เดิมอินซูลินที่ใช้ในการรักษาโรคเบาหวานถูกสังเคราะห์ขึ้นโดยกระบวนการพันธุวิศวกรรมให้มีโครงสร้างเช่นเดียวกับอินซูลินที่ร่างกายสร้างขึ้น เรียกว่า อินซูลินมนุษย์ (human insulin) ระยะหลังมีการพัฒนาดัดแปลงอินซูลินมนุษย์ให้ออกฤทธิ์ได้เหมาะสมตามต้องการมากขึ้น เรียกว่า อินซูลินดัดแปลง (insulin analog) โดยยาฉีดอินซูลินแบ่งออกเป็น 4 ชนิด ตามระยะเวลาการออกฤทธิ์ ได้แก่

1. อินซูลินออกฤทธิ์เร็ว (rapid-acting insulin analog, RAA)
2. อินซูลินออกฤทธิ์สั้น (short-acting insulin หรือ regular insulin, RI)
3. อินซูลินออกฤทธิ์นานปานกลาง (intermediate-acting insulin, NPH)
4. อินซูลินออกฤทธิ์ยาว (long-acting insulin analog, LAA) และอินซูลินออกฤทธิ์ยาวพิเศษ (ultra-long acting insulin analog, ULAA)

นอกจากนี้ยังมีอินซูลินผสมสำเร็จรูป (premixed insulin) เพื่อความสะดวกในการใช้ ได้แก่ อินซูลินออกฤทธิ์สั้นผสมกับอินซูลินออกฤทธิ์นานปานกลาง อินซูลินออกฤทธิ์เร็วผสมกับอินซูลินออกฤทธิ์นานปานกลาง และอินซูลินออกฤทธิ์เร็วผสมกับอินซูลินออกฤทธิ์ยาวพิเศษ

ยาฉีดอินซูลินแต่ละประเภท ฉีดเมื่อไหร่?^[2,4]

โดยทั่วไปอินซูลินที่ออกฤทธิ์เร็ว ออกฤทธิ์สั้น และอินซูลินชนิดผสมสำเร็จรูป จำเป็นต้องฉีดก่อนมื้ออาหาร เพื่อควบคุมระดับน้ำตาลหลังรับประทานอาหาร ในขณะที่อินซูลินที่ออกฤทธิ์นานปานกลาง ออกฤทธิ์ยาว และออกฤทธิ์ยาวพิเศษ สามารถฉีดได้โดยไม่ต้องสัมพันธ์กับมื้ออาหาร เนื่องจากมีหน้าที่ควบคุมระดับน้ำตาลในระยะยาว ดังรายละเอียดในตาราง